آتش در جنگل و مرتع
از تابستان و پاییز سال گذشته که زبانه های آتش در جنگلها و مراتع کشور عزیزمان ایران شعله ور شده است و شعله های آتش "درختان جنگلی و یا بخشی از مراتع" را در یک چشم به همزدن نیست و نابود می کند و جنگلهای سر سبز به تلی از خاکستر تبدیل می شوند. لذا از آن زمان تاکنون "کارگروهی از سازمانهای مردم نهاد زیست محیطی و بخشی از سازمان جنگلها ؛ مراتع و آبخیزداری" جهت کمک به کاهش این آتش سوزیها تشکیل شده است که در این نوشته گزارشی از این کارگروه ارائه می گردد .
جنگلها و مراتع از نعمت های خدا دادی بر روی کره زمین می باشند و برای به وجود آمدنشان طبیعت میلیونها سال زحمت کشیده است و با نابودی آنان ؛ زندگی همه جانداران ساکن در کره خاکی نیز شدیدا" در معرض خطر ونابود قرار خواهد گرفت. خسارتهای ناشی از نابودی درختان سر به فلک کشیده جنگلی در اثر این آتش سوزی ها بالغ بر میلیاردها تومان می باشد که متاسفانه این خسارت ها به بیت المال و مردم وارد می شود.
متاسفانه در سال جدید نیز طبق اخباری که خبرگزاری ها منتشر کرده اند در بعضی از مناطق جنگلی آتش سوزیهای رخ داده است که خبرگزاری مهر چند وقت پیش ابتدا ازآتش سوزی در 162 هکتار از جنگلهای استان خوزستان خبر داد و در چند روز اخیر نیز خبر از آتش سوزی در جنگلهای پل دختر منتشر کرده است .همچنین سال گذشته بعضی از شبها تلویزیون سراسری صحنه های از آتش سوزی جنگلها شمال کشور را نشان می داد که در این صحنه ها آتش سوزی چند نفر با بیل و گالن آب در حال جلوگیری از پیشروی و یا خاموش کردن آتش جنگلها بودند ؛ آتشی که با سرعت زیاد در حال پیشروی بود. در این صحنه آتش سوزی مجری محترم اعلام می کرد که تصاویری که مشاهده می کنید بخشی از آتش سوزی جنگلهای شمال کشور است که جنگلبانان به کمک مردم بومی و محلی در حال خاموش کردن این آتش سوزی می باشند و آنان با خاموش کردن آتش از سرایت آتش سوزی به مناطق دیگر جنگلی جلوگیری می کنند.
هشدار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در مورد ادامه آتش سوزی جنگلها
همچنین سال گذشته ریاست سازمان مدیریت بحران کشور در مورد چند برابر شدن میزان آتش سوزی جنگلهای کشور در سال آینده (سال 1390) احساس خطر کرده بود. که بخشی از سخنان ایشان عبارتند از: رئیس سازمان مدیریت بحران از افزایش ۳۰۰ درصدی ِ آتش‌سوزی‌ها در جنگلهای کشور خبر داده است . حسین باقری در عین حال گفته بود در سالهای آینده نیز این آتش‌سوزی‌ها افزایش خواهد یافت. دو ماه پیش، آتش‌سوزی در جنگلهای گلستان به بخش‌هایی از استان مازندران سرایت کرد و صدها هکتار از جنگلهای شمالی ایران از بین رفت.وسعت جنگلهای منطقه ۴۵۰ هزار هکتار است و بخش‌هایی از آن دو میلیون سال قدمت دارد.
تشکیل کارگروهی با موضوع آتش سوزی جنگلها
با توجه به افزایش شدت آتش سوزیها در جنگلهای کشور در پاییزی سال گذشته( 1389) در آن ایام و در اوج این آتش سوزیها؛ توسط تعدادی از سازمانهای مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی و با مشارکت مدیر کل جنگلهای خارج از شمال سازمان جنگلها ؛ مراتع و آبخیزداری کارگروهی با موضوع «بررسی راهکارهای همکاری فی‌مابین دفتر جنگلهای خارج از شمال سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، سازمانهای مردم نهاد و جوامع محلی و بومی جهت حفاظت و بهره‌برداری پایدار از این جنگلها» تشکل شد.
این کارگروه جلساتی با موضوع نقش کمکهای مردمی ( بومی ؛ محلی و سازمانهای مردم نهاد ) به سازمانها و نهادهای دولتی جهت حفظ و صیانت از منابع طبیعی برگزار کرده است . از طرفی در این کارگروه با توجه به تجربه های مردم محلی و سازمانهای مردم نهاد مانند " کانون فرهنگی ایرانشهر" که یک سازمان مردم نهاد فعال در امور میراث فرهنگی و طبیعت می باشد وتعدادی از اعضای این سازمان مردم نهاد در سال گذشته به صورت داوطلبانه در خاموش کردن آتش در جنگلهای منطقه پاوه با مردم محلی مشارکت جدی داشتند به همین جهت "کانون فرهنگی ایرانشهر"طبق در خواستی از مهندس غیبی مدیر کل جنگلهای خارج از شمال سازمان جنگلها ؛ مراتع و آبخیزداری جهت نظارت بر احیای بخشی از جنگلهای استان کرمانشاه اعلام آمادگی کردند که در ادامه این جلسات در اسفند ماه سال گذشته توسط اعضای کارگروه تهرانی یک برنامه بازدیدی از بعضی نواحی جنگلی استان کرمانشاه انجام شد که در این بازدید بعضی از فعالان محیط زیست استان کرمانشاه نیز حضور داشتند و قرار براین شد که نظارت بر احیای بخشی از منطقه جنگلی پاطاق کرمانشاه به صورت آزمایش به سازمانهای مردم نهاد زیست محیطی محول گردد .
دو نظریه کارشناسی در مورد آتش سوزیهای اخیر
در اکثر جلساتی که با موضوع علل و پیشگیری آتش سوزی جنگلهای کشور با حضور کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی و سازمانهای مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی برگزار شده و یا حتی گزارشهای که تا کنون در این مورد منتشر شده است دو نظریه جدی توسط کارشناسان در مورد این آتش سوزی ها سالهای اخیر وجود دارد:
1 –تعدادی از کارشناسان علت افزایش این آتش سوزیها راعواملی مانند خشک سالی های اخیر می دانند . آنان اعتقاد دارند بارش بارانهای بهاری که موجب رویش گیاهان بهاری در مراتع و یا در زیر درختهای جنگلی می شوند در فصل پاییز به علت عدم بارش باران این علفهای خشک شده و با برگ خشک شده درختان و همچنین ساقه های خشک شده درختان و خاشاک موجود در جنگلها آمادگی دارند که با کوچکترین جرقه ای شعله ور شودند و با شروع آتش سوزی در جنگل درختان تر و خشک با هم می سوزند و از طرفی این کارشناسان همیشه اشاره انگشت اتهام خود را به سوی استفاده کنندگان از این منابع خدا دادی دراز می کنند یعنی شکارچیان ؛ گردشگران یا بهره برداران از این منابع ؛ که خواسته و یا نخواسته سبب شروع این آتش سوزیها می باشند.
2 –بعضی دیگر از کارشناسان منابع طبیعی و محیط زیست اعتقاد دارند چون در سراسر کشور ایران نعمت های خدادادی مانند جنگل و مرتع به مقدار زیادی وجود دارد و از طرفی عواملی طبیعی چون خشکسالی نیزهمیشه این کشور را تهدید می کند ؛ پس خطراتی چون آتش سوزی همیشه در جنگلها وجود دارد و در هیچ کجا دنیا هم تاکنون نتوانسته اند این خطرات را به صفر برسانند لذا عوامل و مشکلات ناشی از این آتش سوزیها را کم توجه ای نهادها و سازمانهای دولتی و همچنین بهره برداران و حاشیه نشینان مرتبط با این منایع طبیعی می باشد که می بایست در زمانهای گذشته برای تجهیز شدن یگانهای حفاظتی منابع طبیعی اقدام می کردند آنان اعتقاد دارند که نهاد مرتبط با منابع طبیعی باید همیشه پیش از وقوع حوادث و برای پیشگیری از این حوادث جهت تهیه امکانات و تجهیزات به روز دنیا اقدام کنند و خدای نکرده فقط در هنگام وقوع حوادث با بسیج به موقع امکانات از وارد آمدن خسارت سنگین به منابع طبیعی جلوگیری کنند.
مشارکتهای مردمی بهترین راه حل برای جلو گیری از آتش سوزی جنگلها در شرایط موجود
در چند دهه اخیر با توجه به دخالتهای صحیح و ناصحیح انسان ها بر سطح تنها سیاره قابل سکونت درعالم هستی که باعث شده است مشکلات و معضلات زیست محیطی حیات و زندگی بر روی این سیاره را شدیدا" تهدید کند و از طرفی منافع و مزایای وجود منابع طبیعی و جنگلها برای کاهش این مشکلات و معضلات بر هیچ کس پوشیده نیست. و از طرفی با توجه به تهدیدات جدی ناشی از آتش سوزیهای منابع طبیعی و جنگلها درسالهای آینده لازم است که برای جلوگیری از این آتش سوزیها اقدامات جدی انجام شود لذا در صورت بروز مشکل در منابع طبیعی؛ وظیفه همه هموطنان می باشد که با امکانات موجود جهت حفظ و صیانت از منابع طبیعی کشورمان اقدام کنند.
متاسفانه با توجه به کمبود تجهیزات پیشرفته کنترل آتش در جنگلهای کشور؛ ما باید در ابتدا از داشته های اصلی خود در مواقع خطر استفاده بهینه کنیم که اولین این داشته ها نیروی های مردمی و تشکلهای هستند که برای محیط زیست و منابع طبیعی دایه مهربانتر از مادر می باشند مانند تشکلهای زیست محیطی و گروه های کوهنوردی و نیروی های مردمی بسیجی که خوشبختانه بنا به ماهیت فعالیت جمعی و داوطلبانه آنان تا حدودی این نیروها سازمان یافته می باشند و در صورت پراکندگی آنان می توان با حداقل امکانات آنان را سازماندهی و بسیج کرد..
تجربه جهان و روشهای جلوگیری از آتش سوزی در جنگلها
در جلسات برگزار شد تعدادی از کارشناسان در مورد تجربه جهانیان برای حفاظت از منابع طبیعی به خصوص حفاظت از جنگلهایشان به موارد اشاره کردند که ذکر این تجربیات می تواند برای ما مفید و سودمند باشد.
با توجه به اینکه آتش سوزی جنگلها در سالهای اخیر فقط مختص به کشور عزیزمان ایران نیست و طبق اخبار روز ؛ هم زمان با آتش سوزی در جنگلهای ایران در بعضی از کشور دیگر مانند روسیه ؛ چین و اسرائیل نیز آتش سوزی در جنگلهایشان اتفاق افتاد که تجربه خاموش کردن آتش در این کشورها می تواند برای ما الگوی خوبی باشد که به دو نمونه در این کشور اشاره می کنم :
الف- اسرائیل :در آتش سوزی سال گذشته درجنگلهای دولت فلسطین اشغالی ؛ این دولت برای خاموش کردن آتش دست به دامن کشور ها بزرگ مانند روسیه شد و از روسیه خواست که با آخرین تکنولوژی موجود روز دنیا جلوی آتش سوزی جنگلهای آنان را بگیرد و آتش جنگلهای آنان را خاموش کند.
ب – چین: درکشور چین با توجه به وسعت پهناور آن کشور و همچنین وجود جنگلهای فراوان و نبود تجهیزات مدرن روزجهان برای جلوگیری از آتش سوزی در جنگلهای این کشور و همچنین با توجه به آتش سوزی های سال گذشته در آن کشور که با خسارت جانی به همراه بود ( خبر فوت بیش از بیست نفر از جنگلبانان در حین خاموش کردن آتش درجنگلهای چین ) نشانه این است که دولت چین به اعزام افراد و بدون استفاده از تجهیزات خیلی پیشرفته برای خاموش کردن آتش سوزیهای جنگلهای خود اقدام کرده است.
از طرفی دولت چین اعلام کرده است که با توجه به جمعیت زیاد این کشور تصمیم دارد با همین امکانات و تجهیزات مختصر ولی به کمک نیروی انسانی بی شمارخود طرح جنگل کاری در این کشور چنان گسترش دهد که روزی نوارهای سبز جنگلهای چین مانند دیوارهای بلند آن کشور از کره ماه قابل مشاهده باشد.
موارد ذیل پیشنهاد می گردد.
1- آگاه سازی و فرهنگ سازی در میان مردم : با توجه به اینکه رسانه های گروهی مخصوصا" صدا و سیما و جراید در فرهنگسازی و افزایش آگاهی مردم به طور مستقیم و غیر مستقیم نقش اساسی دارند لذا این رسانه ها با آموزش و فرهنگ سازی در میان آنان نسبت به افزایش اطلاعات مردم در مورد خطرات ناشی از این آتش سوزیهای اقدام کنند و جهت کاهش خطراتی که باعث وارد آوردن خسارت به منابع طبیعی می شود کوشش و تلاش نمایند. هزینه پیشگیری پیش از وارد آمدن خسارت ؛ بسیار کمتر از هزینه است که بعد از وقوع حادثه می خواهیم جبران کنیم.
2- جهت جلوگیری از حریق در جنگلها فراخوان وبکارگیری از سازمانها و نهادهادی مردم : با توجه به اینکه طبق نظریه ریاست سازمان مدیریت بحران امسال سالی پر حادثه برای منابع طبیعی خواهد بود و احتمال حوادثی چون آتش سوزی در جنگلها شدیدتر خواهد بود و از طرف طبق تجربه سال گذشته و از نظر زمانی بیشترین این آتش سوزیها دراواخر فصل تابستان و فصل پاییز اتفاق خواهد افتاد؛ لذا باید از فرصت چند ماه باقی مانده استفاده کرد و با فراخوانی از گروه های کوهنوردی ؛ فعالان محیط زیست و نیروی های مردمی بسیج در سراسر کشور توسط سازمانها و نهاد دولتی که به طریقی مسئول حفاظت از منابع طبیعی می باشند مانند سازمان مدیریت بحران ؛ سازمان جنگلها ؛ مراتع و آبخیزداری ؛ سازمان حفاظت محیط زیست ؛ سازمان های آتش نشانی و هلال احمر اقدام شود.
3- به روز کردن تکنولوژی جدید:هم زمان با استفاده از نیروی های مردمی ؛ دولت نیز با هزینه کردن جهت به روز کردن لوازم و تجهیزات یگانهای حفاظتی منابع طبیعی و خرید تکنولوژی روز جهان جهت مهار جدی با آتش سوزی ها اقدام کند.
سخن پایانی
ایران کشورماست و ساختن و آباد کردنش نیز یک وظیفه دینی ؛ ملی و میهنی می باشد ومنابع طبیعی و خدادادیش به همه ایرانیان تعلق دارد و به خاطر دفاع از کشورمان باید حس مسئولیت پذیری و مشارکت پذیری مردم را با عوامل طبیعی و غیر طبیعی بالا ببریم. همچنین در صورتیکه خدای نکرده خطر آتش سوزی منابع طبیعی و جنگلهای کشورمان راتهدید کرد؛ دیدن آموزش های موثر برای رویاروی با این حوداث پیش از وقوع خطرات بسیار مفید می باشد .