روزنامه اطلاعات مورخه ۳۰/۳/۱۳۹۰
دماوند المثني ندارد
ف ـ صالحي
دماوند نامي است که در تار و پود فرهنگ ايرانيان تنيده شده؛ در داستان‌ها، اسطوره‌ها، شعرها… آنجايي که فريدون، به توصيه سروش و براي جلوگيري از پراکنده شدن موجودات اهريمني ضحاک را نمي‌کشد و در دماوند به بند مي‌کشد تا روزي ـ روزگاري در آخرالزمان، زماني که ديو اشموق خبر ظهور سوشيانت را مي‌دهد، بند بگسلد، ديوانه‌وار در دماوند بغرد و ربع جهان از خشم او نابود شود.
آنجايي که آرش جان خود را در زه کمان مي‌گذارد و از فراز دماوند چله مي‌کشد تا مرز ايران را تا کنار جيحون بگستراند، آنجايي که شاه نعمت‌الله ولي رياضت 80 روزه زمستاني خود را در دماوند طي مي‌کند…
دماوند در ياد و خاطره جمعي ماست، در جايي بلند و باشکوه در آيين‌هاي سنتي و محلي؛ در جشن تيرگان، در جشن نور گوهون (گون) در مهرگان، در روشن کردن آتش بر سر در خانه‌ها در سالروز به بند کشيده شدن ضحاک در…
از ويژگي‌هاي دماوند هر چه گفته شود، حق مطلب ادا نمي‌شود. از تاثيرات آب و هوايي اين کوه بلند بر اقليم منطقه تا ايجاد فضايي براي جذب و جلب گردشگران داخلي و خارجي. چشمه‌سارها، يخچال‌ها، آب گرم و طبيعت زيباي دماوند و اطراف آن، امروز نيز بخشي از نياز ايرانيان را پاسخ مي‌گويد.
شکوه و بزرگي دماوند آنچنان محسور کننده است که شايد باور تخريب از ميان رفتن آن برايمان دشوار باشد. اما واقعيت اين است که شرايط به‌گونه‌اي در حال پيشروي است که کارشناسان و فعالان به شدت نگران آينده دماوند هستند. قبل از هر چيز تعدد معادن پوکه است که موجوديت بلندترين قله ايران را به خطر انداخته است.
بنا به برآورد کارشناسان، با توجه به استخراج روزانه بيش از 500 کاميون پوکه از معادن، شايد در کمتر از دويست سال، اثري از قله دماوند باقي نماند! راهسازي، جاده‌کشي، ساخت و سازها در ارتفاعات، صعودهاي دسته‌جمعي بدون لحاظ کردن مسائل زيست محيطي، انباشت زباله در دامنه کوه و… از ديگر مواردي است که دست در دست استخراج از معادن داده و آينده اين قله با شکوه و طبيعت بي‌نظير دامنه‌هاي اطراف آن را در هاله‌اي از ترس و ابهام قرار داده است.
در حال حاضر، گونه‌هاي گياهي و جانوري اين منطقه در معرض تهديدهاي متعدد هستند.
اين تهديدات برخي به دليل تصميم‌گيري‌هاي نادرست، مثل مجوز استخراج معادن يا راهسازي است و برخي ديگر به دليل اهمال و ندانم کاري گردشگران و طبيعت‌گردان در استفاده از مواهب طبيعي.
بهار هر سال، زماني که شقايق‌ها دامنه سبز دماوند را مي‌آرايند، جمع زيادي از گردشگران، خسته از آلودگي‌هاي شهرها، به دامنه اين کوه سرافراز پناه مي‌آورند تا روز تعطيل خود را به دور از هياهو، در آرامش محض طبيعت و با ديدن زيبايي‌هاي بي‌پايان اين منطقه بگذرانند، اما…
***
«رينه»، نام شهري است بر دامنه جنوبي اين قله باشکوه، که اهالي آن چند سالي است با مسائل زيست محيطي و خطراتي که منطقه را تهديد مي‌کنند، آشنا و به شدت به آن حساس شده‌اند. اين حساسيت‌ها بدون شک ضامن بقاي منطقه و جلوگيري از تخريب‌هاي بيشتر اين منطقه شده و مي‌شود.
مجيد صادقي‌راد، عضو شوراي شهر رينه، جاده‌کشي، توليد وسايل رفاهي مسافرتي و نياز بيشتر شهرنشينان به مسافرت به ويژه حضور در طبيعت را از عواملي عنوان مي‌کند که باعث ورود تعداد زيادي گردشگر به منطقه شده است.
وي اين حضور را حق طبيعي همگان مي‌داند و مي‌افزايد: «در کنار اين بايد فرهنگسازي لازم و مناسب انجام مي‌شد که متأسفانه اين اتفاق نيفتاده است.»
به گفته وي، در حال حاضر يکي از مهم‌ترين معضلات زيست محيطي، پسماندهايي است که گردشگران با خود بر جاي مي‌گذارند و بخش بزرگي از آن نيز بطري‌هاي پلاستيکي است که قابل بازگشت به طبيعت نيست.
صادقي راد، معتقد است که کارخانه‌هاي توليدکننده آب و نوشيدني‌ها مي‌توانند راهي براي بازگرداندن بطري‌ها بيابند.
اين عضو شوراي شهر رينه، همچنين به نبود متولي براي جمع‌آوري زباله‌ها از طبيعت اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «گردشگران با فرهنگ‌هاي متفاوت به طبيعت مي‌آيند و برخي از آنها نه فقط خود مسائل زيست محيطي را رعايت مي‌کنند، بلکه به ديگران نيز تذکر داده و سعي در آشنايي آنها با مسائل مي‌کنند، اما برخي ديگر متأسفانه در رعايت مسائل ابتدايي حفاظت از محيط زيست اهمال مي‌کنند.»
او چيدن شقايق‌ها را از ديگر مشکلاتي عنوان مي‌کند که زيبايي و محيط زيست منطقه را تهديد مي‌کند و مي‌افزايد: «چيدن شقايق‌ها باعث مي‌شود که گرده‌افشاني آنها انجام نشود و در دو ـ سه سال گذشته، به همين دليل از تعداد آنها کاسته شده است.»
صادقي راد، طرح اعطاي کيسه زباله‌هاي جمع‌آوري زباله به گردشگران و تحويل آنها را از جمله طرح‌هاي شوراي شهر رينه عنوان مي‌کند که مي‌تواند بخشي از اين مشکلات را بکاهد.
به گفته وي، دوستداران طبيعت و محيط‌بانان بومي منطقه نيز با حضور مستمر در ميان گردشگران نکات لازم را به آنها يادآوري مي‌کنند و سعي مي‌کنند تا از تخريب محيط زيست به ويژه چيدن گل‌هاي شقايق جلوگيري کنند.
اين عضو شوراي شهر همچنين به احياي معادن اشاره مي‌کند و مي‌افزايد: «در شورا مصوب شده است که وقتي معادن به خاک رسيدند، سريعاً بازسازي شده و بذر گونه‌هاي بومي در محل معادن ريخته شود تا منطقه دوباره احيا شود.»
او با افسوس به معدني اشاره مي‌کند که پس از پايان کار و تهيه صورتجلسه، فعاليت‌هاي لازم براي احياي محل معدن اجرا شد، اما بعد از احيا، دوباره قرار داد آن تمديد شد و شروع به کار کرد. وي غبار معادن پوکه را نيز منبع آلودگي آب و هواي منطقه عنوان مي‌کند.
صادقي راد اجراي طرح مشترک شوراي شهر رينه با منابع طبيعي را نيز از ديگر اقدامات شورا مي‌خواند که مي‌تواند براي حفظ مراتع و محيط‌زيست مفيد باشد.
در اين طرح، پارکينگي در ارتفاع پايين تدارک ديده شده که بعد از آن گردشگران با خودروهاي عمومي به مسير ادامه دهند.
آماده‌سازي پد هليکوپتر و بهسازي مسير کوهنوردي را نيز از ديگر طرح‌هاي در دست اقدام خواند.
اما جلال مومني، محيط بان و راهنماي کوهنوردان که خود ساکن شهر رينه است، اقدامات شورا را نادرست عنوان مي‌کند و از دريافت حق ورود از کوهنوردان ناخرسند است.
به گفته وي، از کوهنوردي ايراني پنج هزار تومان و از کوهنورد خارجي 50 دلار براي ورود به دامنه کوه دريافت مي‌شود، اما خدمات لازم به آنها ارائه نمي‌شود و از آن مهم‌تر، با توجه به خطراتي که کوهنوردان را در دماوند تهديد مي‌کند، مسأله امداد به کلي فراموش شده است.
مومني همچنين به دو معدني که در ارتفاع بالاتر از 2600 متر فعاليت مي‌کنند اشاره مي‌کند و مي‌افزايد: «اين دو معدن با مجوز شورا فعال هستند و چندين هکتار از دشت شقايق را نابود کرده‌اند.»
وي غبار معادن را نيز عاملي براي از ميان رفتن گونه‌هاي گياهي عنوان مي‌کند و مي‌گويد: «اين معادن بزرگترين معضل زيست محيطي هستند.»
اين محيط‌بان و دوستدار طبيعت، فصل بهار را فصل حضور گردشگران در منطقه عنوان کرده و معتقد است: «چيدن بي‌رويه گل‌هاي شقايق در فصل گرده‌افشاني باعث شده تا طي دو ـ سه سال گذشته، از ميزان شقايق‌ها در منطقه کاسته شود.» وي به شکار نيز اشاره مي‌کند که عموماً بدون مجوز است و گونه‌هاي کبک دري، کبک، قوچ و بزهاي منطقه را تهديد مي‌کند.
وي با بيان اين که «دماوند المثني ندارد»، مي‌افزايد: «سازمان محيط‌زيست جاده‌هاي پايين دستي را نظارت دارد و در ارتفاعات فعاليت چشمگيري ندارد.»
او بهترين راهکار حفظ دشت شقايق را بالا بردن آگاهي گردشگران براي جلوگيري از چيدن آنها مي‌داند و مي‌افزايد: «شقايق‌ها حداکثر يک ساعت بعد از چيده شدن از بين مي‌روند و نمي‌توانند زيبايي خود را حفظ کنند، شايد اگر همين نکته را همه گردشگران بدانند، هيچگاه راضي به چيدن آنها نشوند.»
***
طبيعت بلندترين قله ايران که جايگاهي نيز در نهاد ما و در قصه‌ها و خاطرات ما دارد، در معرض خطر است. چندين سال است که فعالان و دوستداران محيط زيست به بهانه‌ها و از تريبون‌هاي مختلف پيگير شرايط آن هستند و سعي دارند تا توجه همگاني را به تهديدات آن جلب کنند، اما هر روز عرصه بر حيات بر طبيعت اين قله سرافراز تنگ‌تر مي‌شود.
علي‌رغم باور ما، آسيب‌هاي محيط زيستي مي‌تواند روزي قامت اين کوه استوار را خميده کند و ما باز انگشت حسرت به دهان، فروريختن نماد سرافرازي و تکيه گاه کهن اسطوره‌هاي خود را ببينيم.
جداي از تصميمات نادرستي که کم و بيش اتخاذ شده و مي‌شود، اگر گردشگران و مسافران و نيز اهالي منطقه با مسائل زيست محيطي آشنا شده و حساسيت لازم را داشته باشند، مطمئناً آينده بهتري براي دماوند و طبيعت بي‌نظير آن رقم خواهد خورد؛ فقط لازم است همه به همديگر يادآوري کنيم: لطفاً شقايق‌ها را نچينيد!
codex40x
page21