شهناز قلیزاده*
روز کار داوطلبانه (Give and Gain Day) یک رویداد جهانی است که براساس آن کارکنان شرکت‌ها و سازمان‌ها، یک روز از سال، در طول ساعت کاری خود فعالیت‌های داوطلبانه انجام می‌دهند. در ایران نیز از طرف مرکز ترویج مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها روز 16 اردیبهشت روز کار داوطلبانه نامگذاری شده است.
برنامه‌های کار داوطلبی بخشی از استراتژی مسئولیت‌های اجتماعی افراد هستند که جهت مشارکت داوطلبانه در جامعه و تلاش در جهت رفع چالش‌ها و مشکلات آن، تعریف و سازماندهی می‌شوند. این برنامه‌ها طیف وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شوند. هر چه برنامه داوطلبی با علایق افراد همسوتر باشد میزان ارزش مشترک خلق شده و اثربخشی برنامه داوطلبی بیشتر خواهد بود. این برنامه‌ها می‌توانند به دو صورت فردی و گروهی سازماندهی شوند که حاصل آن موجب منتفع شدن جامعه محلی و افراد خواهد شد. افراد تحت عنوان “روز کار داوطلبانه ” یک روز در سال، فعالیت‌های داوطلبانه‌ای را انجام می‌دهند. مثلا افراد می‌توانند به شکل گروهی در پروژه‌هایی در اجتماع محلی خود همکاری کنند. مثل فعالیت‌های آموزشی، هنری، محیط زیستی، اجتماعی، بهداشت و سلامت.
این برنامه‌ها یکی از فاکتورهای مهم در تقویت ارزش‌ها و فرهنگ‌های اخلاقی حاکم بر جامعه به شمار می‌رود. هر چه افراد نسبت به چالش‌های اجتماعی جامعه آگاه‌تر شوند نتایج حاصل از کار داوطلبانه مفیدتر خواهد بود.
برنامه‌های داوطلبی انواع مختلفی دارند. از مشارکت یک روزه افراد داوطلب در برنامه‌های تعریف شده در حمایت از جامعه محلی و برای پرداختن به یک مسئله و چالش خاص تا برخورداری از یک برنامه منظم هدفمند بلندمدت و مستمر که طی آن افراد دانش و مهارت‌های تخصصی خود را در راستای ظرفیت‌سازی سازمان‌های غیردولتی و مردم نهاد در اختیار آنان قرار می‌دهند. این شیوه مشارکت و این نوع از برنامه داوطلبی از متداول‌ترین، اثربخش ترین و ارزش آفرین‌ترین نوع آن به شمار می‌رود که روز به روز هم محبوبیت بیشتری می‌یابد.
برخی از حوزه‌های فعالیت‌های داوطلبانه عبارت است از:
- آموزش
- حفاظت از محیط زیست
- سلامت و رفاه جامعه
- مسائل و موضوعات اجتماعی
- هنر و فرهنگ
که در هر یک از شاخه‌ها به نوبه خود فعالیت‌های داوطلبی مختلفی را می‌توان تعریف کرد .
اهمیت و ضرورت‌های انجام کار داوطلبانه
استفاده منحصر به فرد از سرمایه‌های اجتماعی از ویژگی‌های برنامه های داوطلبی است. یکی از مفاهیم سرمایه اجتماعی این است که افراد و گروه‌ها گردهم میآیند و اطلاعات، مهارت و شبکه‌های ارتباطاتی خود را جهت انجام کاری مفید که نفع آن به عموم می‌رسد به اشتراک می‌گذارند. سلامت یک جامعه با میزان استفاده آن جامعه از سرمایه اجتماعی خود نسبت مستقیم دارد. برنامه‌های داوطلبی کارکنان به رشد سرمایه‌های اجتماعی جامعه کمک می‌کنند.
همچنین برنامه‌های داوطلبی به رشد ارتباط بین سازمان‌ها و گروه‌های جامعه محلی کمک می‌کنند و تعهد و مشارکت بلندمدت جهت همکاری متقابل به وجود می‌آورند. این برنامه‌ها درگیری و مشارکت افراد را افزایش می‌دهند، زمینه‌های تقویت و توسعه مهارت‌های آنان را به وجود می‌آورند، به کشف راه حل‌های جدید برای مشکلات و چالش‌های جامعه با همکاری جوامع محلی می‌انجامند و به بهبود سلامت و بهداشت روان افراد کمک مینمایند. برنامه‌های داوطلبی منافع بهداشت و سلامت متعددی تولید می‌کنند.
در ایران، به ویژه با وجود مشکلات و چالش‌های بسیار زیاد اجتماعی و زیست محیطی و ضعیف بودن سازمان‌های مردم‌نهاد، مشارکت افراد برای از میان برداشتن این چالش‌ها و کمک به ظرفیت‌سازی سمن‌ها در قالب تعریف فعالیت‌های داوطلبی، ضروری به نظر می‌رسد .
ساختار رایج یک برنامه داوطلبی، استفاده از تخصص و مهارت‌های افراد در ظرفیت‌سازی سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها)، مدارس، فرهنگ‌سراها و سرای محلات است. به این شکل که افراد داوطلب دو روز در سال و مجموعاً دوازده ساعت کاری را به شکل داوطلبانه به کمک به سمن‌ها در زمینه‌های موردنیاز اختصاص می‌دهند .
در بعضی موارد هم، به شکل یک تیم می‌توانند روی یکی از پروژههای جامعه محلی به شکل داوطلبانه کار کنند. که این رویکرد می‌تواند به افزایش مهارت کار گروهی بینجامد. این مشارکت می‌تواند مستمر و مداوم باشد و فعالیت‌های بلندمدت را شامل شود و یا کوتاه مدت باشد و فعالیت‌های موقتی و یا یک روزه را در برگیرد.
چگونگی مشارکت درکار داوطلبی
افراد می‌توانند در ارتباط با سازمان‌های مردم نهاد نیازهای کار داوطلبانه را دریافت و سپس اعلام کنند که آنها چه طور می‌توانند در این برنامه‌ها به شکل فردی یا گروهی مشارکت کنند و چهارچوبی را برای همکاری تعیین کنند.
سخنی با اعضای انجمن کوه‌نوردان ایران
در این راستا و به مناسبت روز کار داوطلبانه انجمن کوه‌نوردان ایران از اعضای خود می‌خواهد که انجمن خود را به عنوان یک سازمان مردم نهاد یاری دهند. اعضا می‌توانند ساعاتی از سال را در یکی از موارد زیر به انجمن کمک کنند.
- مشارکت اعضاء در زمینه حفاظت از محیط زیست و کمک به جوامع محلی
- مشارکت اعضاء در آموزش کوهنوردی و سنگ‌نوردی
- مشارکت اعضاء در برگزاری سمینارهای آموزشی و جشنواره‌ها
- مشارکت اعضاء در انجام امور مربوط به انجمن
- مشارکت اعضاء در برنامه های سازندگی مثل رنگ زدن، ترمیم و پاکسازی انجمن و جوامع محلی
- مشارکت اعضاء در تسهیم مهارت‌ها و توانمندی‌های خود با دیگر اعضاء
- مشارکت اعضاء در فعالیت‌های بهداشتی و سلامتی برای افراد نیازمند در گروه و یا خارج از آن
- مشارکت اعضاء در توسعه مهارت‌های مالی انجمن کوه‌نوردان ایران (مشاوره و مدیریت مالی)
- مشارکت اعضاء در برنامه‌های آموزشی به سایر گروه‌ها و افراد نیازمند در گروه، مثل آموزش‌های فنی و حرفه ای از قبیل کامپیوتر، نقاشی، موسیقی، زبان و مهارت‌های کاری و … 10
- مشارکت اعضاء در جمع آوری و توزیع کمک‌های خیریه به صورت نقدی یا غیرنقدی برای افراد نیازمند
- مشارکت اعضاء در تامین تجهیزات برای دیگر اعضاء نیازمند
- مشارکت اعضاء برای کمک به افراد معلول و ناتوانایان ذهنی و جسمی جامعه و اعضاء نیازمند انجمن
- شهناز قلیزاده، مدیر روابط عمومی انجمن کوه‌نوردان ایران، 1393