طبق آخرین گزارش منتشر شده در شورای عالی آب، 94 درصد مساحت ایرانِ امروز درگیر خشکسالی است و بر همین بنیاد، شرایط آبی در استان‌های خوزستان، قم و خراسان شمالی وخیم و در استان‌های خراسان جنوبی، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و بخش‌هایی از استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و سمنان با درجات شدید تا بسیار شدید درگیر خشکسالی هستند.
بر بنیاد آمار منتشر شده از سوی وزارت نیرو، اكنون 37میلیون ایرانی در معرض تنش آبی قرار داشته و بیش از 350 دشت کشور، خط قرمزهای اکولوژیک را رد کرده و این‌گونه است که امروز، شرایط برای اقتصادِ جوامع محلی بحرانی‌تر از گذشته شده تا درکنار ورشکستگی آبی، شاهد گسترش فقر و از بین رفتن روستاهای مهم خویش باشیم.
از سوی دیگر و بر اساس آنچه که سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده، درحال حاضر بیش از 10 میلیون نفر در کشور در حاشیه شهرها و در یک محیط زیست آلوده همراه با فقر زندگی می کنند؛این در حالی است که در چنین شرایطی، مدیریت و برنامه ریزی کار پیچیده ای شده و لزوم بازنگری در طرح های کلان کشور با رویکرد توجه بیشتر به حفاظت از مناطق روستایی و مردمان حاشینه‌نشین، بیش از گذشته نمایان می شود.
برای کشوری که در کمربند خشک و بیابانی جهان قرار گرفته چالشِ خشکسالی بلند مدت به دلیل تاثیر عمیق بر محیط زیست انسانی و منابع زیستی یک تهدید جدی است. این در حالی است که نقشه های هواشناسی همچنان خشکسالی بلند مدت را در پهنه‌های وسیعی از کشور نشان داده و همه نقاط کشور به نوعی با درجات خفیف تا بسیار شدید در یک سونامی خشک درگیر خشکسالی بلند مدت هستند. متوسط بارندگی در ایران تنها ۲۴۳ میلی متر است که توزیع این ریزش‌های جوی نیز از نظر زمانی و مکانی شرایط بسیار نابسامانی داشته که حکمرانی آب را دشوار کرده است.
امروز با ازبین رفتن منابع آب و تشدید خشکسالی بلند مدت در کشور، شاهد به خطر افتادن تنوع زیستی و زیستگاه های مهم خویش هستيم که در نهایت به امنیت غذایی یک سرزمین 80 میلیونی ضربه خواهدزد. از سوی دیگر چالش کوچ اجباری از روستا به شهر، بسيار افزایش یافته و محیط‌زیست و سلامتِ انسان‌هایی که در حاشیه کلان شهرهایی همچون مشهد، اهواز و یا حتی تهران زندگی می کنند بیش از گذشته به خطر افتاده است.
بدون شک پدیدار شدنِ تنش‌های شدید اجتماعی به دلیل کمبود آب در بخش‌ها و مناطق مختلف کشور آمار خشونت های فیزیکی را افزایش داده که مالیات‌های آن غیر قابل پوشش است. بر اساس شرایط حاکم بر کشور، مدیریت خردمندانه آب و موضوع خشکسالی و خشکیدگی، چالش اصلی دولت دوازدهم خواهد بود.
تحلیل آنکه، ایجاد سیاست‌های کنترل جمعیت به جهت رسیدگی هر بیشتر به مردم و محیط زیست را بیش از پیش دیده، و نادیده گرفتن این حقیقت به دلایل مختلف می تواند آسیب‌های بیشتری را به کشور تحمیل کند. در شرایط خشکسالی و خشکیدگی بسیار شدید، پا فشاری بر طرح های خودکفایی در کشاورزی نه تنها پایداری امنیت غذایی کشور را تضمین نکرده، بلکه با فشارهای اکولوژیک بر منابع آب و خاک، کشور را وارد بحران های عمیق خواهد کرد.
این در حالی است که امروز کشت محصولی همچون برنج در بسیاری از نقاط کشور همچون خوزستان و فارس که بحران آب نیز دارند بر تنش‌های موجود افزوده است؛ برای تولید هر کیلو برنج نزدیک به 5 هزار لیتر آب مصرف می شود که محدود و یا ممنوع اعلام‌کردن کشت آن به غیر از استان‌های شمالی آن هم با نظارت و پایش بیشتر و البته به روش ارگانیک که آب کمتری مصرف کرده و در مراحل مختلف خبری از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی نیست،الزامی نشان می دهد.
از سوی دیگر در تیر ماه سال جاری و به نقل از وزارت جهاد کشاورزی آمده است که روزانه ۳۰ تن گوشت گوسفندی تنها در تهران تولید می شود که برای تولید هر کیلو از آن به هزار و 782 لیتر آب نیاز است؛توجه به آب مجازی و تولید محصولاتی که بر منابع آب فشار زیادی وارد می کنند،غیر قابل انکار است. از سوی دیگر بازگشت رطوبت به خاک از طریق بازنگری در طرح های عمرانی آب، توقف طرح های مخربی همچون سدسازی‌های غیر اصولی و ایستادگی در برابر بهره کشی های رایج از منابع آب، نیاز امروز محیط‌زیست کشور است.
در شرایط کنونی اصلاح سیاست های غلط گذشته در ارتباط با منابع آب، به شدت احساس شده و نباید این‌گونه تصور کرد که برخی در کشور، نگاه بازدارنده در روند توسعه داشته و یا نگاه تمام حفاظتی از منابع کشور را دارند؛ برعکس این اکولوژیست‌ها هستند که می توانند به تیم‌های سیاسی و اقتصادی کشور اضافه شده تا این‌گونه از روند بسیار شکننده امروز جلوگیری شده و از شدت بسیاری از مشکلات حاکم بر جامعه کم شود. بازیافت آب،نظارت بیشتر بر آب مصرفی در بخش های کشاورزی و صنعت الزامی و سیاست مالیات های آبی نيز می تواند راهگشا باشد.
هر چند گرفتن رای اعتماد از جوامع محلی،محیط‌زیست و نسل حاضر سخت است اما غیر ممکن نیست. کلام آخر اینکه امروز برای پایداری ایران که یک سرزمین متنوع و غنی از سرمایه های اجتماعی و اقلیمی است و در شرایط خاص و پر تنشِ خاورمیانه قرار دارد،استفاده از راهبردهای توسعه پایدار،توجه بیشتر به سیاست‌های جاری در اقتصاد سبز و داشتن راهبردهای آینده محور براي رسیدن به ثبات زیستی، دور از دسترس نیست.
محتوای کامل این یادداشت، امروز هفتم شهریور ماه در صفحه نخست روزنامه قانون چاپ شده است.