ضمن قدردانی از دکتر مرتضی خداقلی عزیز و همکاران ارجمندشان در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی اصفهان به پاس ارسال گزارشات مستمر و ارزشمند وضعیت ماهانه‌ی خشکسالی کشور عزیزمان ایران، مشروح گزارش ۱۲ ماهه سال آبی ۹۱ – ۹۰ این تیم سختکوش که برای تارنمای طبیعت بختیاری ارسال گردیده است؛ انتشار می بابد:
بررسی وضعیت بارش و دمای ایران در سال آبی ۹۱-۹۰ (ابتدای مهرماه ۱۳۹۰ تا پایان شهریورماه ۱۳۹۱)
نتایج پایش و مطالعات انجام گرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی استان اصفهان با استناد به آمار ایستگاه های سینوپتیک نشان می دهد که شروع سال آبی ۹۱-۹۰ در ایران با بارش های قابل ملاحظه ای آغاز گردید، به طوری که در پایان پاییز در حدود ۴۵ درصد از مساحت کشور بارشی بیش از میانگین درازمدت دریافت نموده و بارش دریافتی در این فصل ۱٫۲ برابر بارش دراز مدت بوده است، اما از ویژگی های این بارش می توان به توزیع نابرابر آن در گستره ایران زمین اشاره نمود، یعنی در حالی که مناطق شمال شرقی تا بخش های مرکزی شاهد بارش بیش از چند برابر میانگین خود بودند، در برخی از نقاط کشور به ویژه نیمه جنوبی خشکسالی تهدید کننده بود. در فصل زمستان برخلاف آنچه انتظار می رفت مقدار میانگین بارش دریافتی در نیمی از کشور خصوصا نیمه جنوبی کمتر از میانگین درازمدت آن در همین بازه زمانی گردید. در بهار هم بارش های پراکنده نتوانست جبران کاهش بارش های فصول قبل را کند و در ماه های فصل تابستان نیز متناسب با رژیم کلی بارش کشور در اکثر ایستگاه های هواشناسی بارشی ثبت نشد. همچنین نتایج حاکی از آن می باشد که در حدود ۷۱ درصد از مساحت ایران در سال آبی ۹۱-۹۰ بارشی کمتر از میانگین درازمدت دریافت کرده، اگرچه در مقایسه با سال آبی گذشته (مهرماه ۱۳۸۹ تا شهریورماه ۱۳۹۰) از وسعت خشکسالی کاسته شده، اما خشکسالی بر بیشتر گستره ایران زمین خصوصاً در نیمه جنوبی با شدت زیاد بروز یافت.
تجزیه و تحلیل نقشه های بارش در این دوره (مهرماه ۱۳۹۰ تا پایان شهریورماه ۱۳۹۱) نشان می دهد که خشکسالی بسیار شدید با وسعتی در حدود ۱۲٫۷ درصد از جنوب غربی کشور آغاز و در امتداد کرانه های دریای عمان ادامه می یابد، همچنین بخش هایی از استان یزد (بافق و مروست) و بخش شمالی کرمان را درگیر نموده است. در ۲۰٫۳ درصد از وسعت کشور خشکسالی شدید مشاهده می شود که به صورت نواری خشکسالی بسیار شدید را در برگرفته و از ناحیه غرب آغاز و پس از در برگرفتن بخش های وسیعی از استان خوزستان، بوشهر و بخش جنوبی استان فارس، شمال هرمزگان و بخش اعظمی از استان کرمان، در استان سیستان و بلوچستان در گوشه جنوب شرقی خاتمه می یابد. خشکسالی متوسط (کاهش ۲۰ تا ۴۵ درصد بارش نرمال) با وسعتی در حدود ۲۵٫۴ درصد، بیشترین وسعت را به خود اختصاص داده و از شمال غربی کشور شروع و در قسمت شمال شرقی پایان می پذیرد و سرانجام خشکسالی خفیف که با ۱۲٫۷۴ درصد مساحت، بخش هایی از استان های آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، همدان، اراک، حاشیه استان اصفهان، بخش شمالی استان یزد و بخش هایی از استان خراسان رضوی را شامل می شود. مناطقی که بارشی بیش از میانگین دراز مدت دریافت نموده اند محدود به نیمه شمالی ایران و استان اصفهان است و نتایج نشان داد که در مجموع نزولات جوی در این بازه زمانی در ۲۹ درصد از مساحت کشور از آمار درازمدت پیشی گرفته است (نمودار ۱).
تجزیه و تحلیل نقشه توزیع اختلاف دما و مقایسه میانگین دما از ابتدای مهرماه تا پایان شهریورماه ۱۳۹۱ نسبت به میانگین درازمدت آن نشان داد که در بیش از ۵۵ درصد از مساحت کشور دمای متوسط سالانه سال آبی گذشته نسبت به متوسط دراز مدت آن افزایش یافته است. همچنین نتایج حاکی از آن است که لکه کوچکی در بخش شمال شرقی کشور از کاهشی بیش از ۱ درجه سانتیگراد برخوردار است. در نواحی کوچکی از استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی، نیمه شرقی استان سمنان و بخشی از استان یزد درجه حرارت از ۰٫۵ تا ۱ درجه سانتیگراد کاهش داشته است. بخش های شمالی استان کرمان، بخش اعظمی از استان اصفهان، سمنان، قم و تهران شاهد کاهش از ۰تا ۰٫۵ درجه سانتیگراد بوده و افزایش از ۰ تا ۰٫۵ درجه سانتیگراد از کرانه های دریای خزر آغاز و به صورت نواری در نیمه جنوب شرقی کشور خاتمه می یابد. افزایش از ۰٫۵ تا ۱ درجه سانتیگراد در حاشیه ایران، از شمال غربی شروع شده و در امتداد کرانه های دریای عمان و خلیج فارس دیده می شود و افزایش بیش از ۱ درجه سانتیگراد به صورت سه لکه در بخش های غربی، شرقی و جنوبی کشور ملاحظه می شود. با توجه به آمار ایستگاه های سینوپتیک بیشترین افزایش دما به زابل با افزایش ۵٫۸ درجه سانتیگراد و بالاترین کاهش دما به قوچان با کاهش ۳٫۴ درجهای تعلق دارد.
در مجموع در سال آبی گذشته اگرچه از نظر آماری نزولات جوی فقط ۳۳ میلیمتر از آمار دراز مدت آن در همین بازه کمتر بوده و خشکسالی ها عمدتاً در گروه خفیف تا متوسط بروز یافته است، ولی کاهش بارش و وقوع خشکسالی های پی در پی در سال های اخیر به کاهش مستمر و نگران کننده ذخایر آبی کشور شامل دریاچه ها، مخازن سدها، برکه ها و تالاب ها و همچنین افت سطح آب های زیرزمینی منجر شده و همچنین کاهش درصد بارش های زمستانه که از تبخیر کمتری نسبت به فصول دیگر برخوردار بوده و کاهش برف که نقشی تعیین کننده در رژیم آبی متعادل رودخانه ها دارد، بحران منابع آبی را تشدید کرده است، به علاوه مدیریت نه چندان موفق تقسیم آب بدون توجه به اصول اولیه مدیریت یکپارچه حوضه های آبخیز باعث محدودیت بیش از پیش در مصرف آب در بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب شده است. در این میان با توجه به اینکه مصرف کننده عمده با بیش از ۹۰ درصد بخش کشاورزی می باشد، ضرورت توجه به تحقیقات گسترده و بنیادی در بخش های مختلف کشاورزی بیشتر آشکار می شود. در این رابطه لازم است با انجام و یا تکمیل مطالعات طرح های جامع حوضه های آبریز در چهارچوب توسعه پایدار و تکیه بر طرح آمایش سرزمین، نوع بهره برداری از سرزمین را به طور علمی و عادلانه تعیین کرده تا از هدر رفت منابع و مشکلات فزاینده آن جلوگیری گردد.
با پایان یافتن آخرین ماه از سال آبی ۹۱-۹۰، پرونده این سال آبی را خاتمه داده و دفتری سبز به امید روزهای پر بارش در سال آبی جاری می گشاییم.
خلاصه وضعیت بارش و دمای ایران در سال آبی ۹۱-۹۰
– مجموع بارندگی ایران تا پایان شهریورماه در سال آبی۹۱-۹۰: ۲۱۰٫۹ میلیمتر
– مجموع بارندگی دراز مدت ایران: ۲۴۴٫۴ میلیمتر
– درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت: ۱۳٫۷ درصد
– بالاترین درصد کاهش بارش: ایستگاه بندرلنگه با ۹۲٫۵ درصد کاهش نسبت به میانگین درازمدت
– بالاترین درصد افزایش بارش: ایستگاه اردستان با ۶۷٫۵ درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین درازمدت
–بالاترین افزایش دما : ایستگاه زابل با ۵٫۸ درجه سانتیگراد نسبت به میانگین درازمدت
– بالاترین کاهش دما : ایستگاه قوچان با ۳٫۴ درجه سانتیگراد نسبت به میانگین درازمدت
