مقدمه
محدودیت کمی منابع آب سطحی و تهدید این منابع از سوی آلاینده های مختلف ، نیاز به بهره برداری بهینه و همچنین ضرورت حفاظت کیفی منابع آب سطحی را بیش از پیش توجیه می نماید. یکی از مهمترین ابزارهای دستیابی به این مهم ، تعیین حریم های کیفی می باشد.
تعيين حريم كيفي منابع آب سطحي نگرشي ساختاري و راهبردي محسوب مي‌گردد كه در سطح كلان مديريت منابع آب كشور براي حفاظت و بهره‌برداري پايدار از اين منابع حياتي مطرح گرديده است.
در راستاي تحقق اهداف مورد اشاره ، هيئت وزيران در جلسه مورخ 13/12/82 بنابه پيشنهاد شماره 100/31/25687 مورخ 30/4/82 وزارت نيرو و به استناد ماده (51) قانون توزيع عادلانه آب مصوب 1361، آيين‌نامه مربوط به بستر و حريم رودخانه‌ها، انهار، مسيلها و مردابها، بركه‌هاي طبيعي و شبكه‌هاي آبرساني، آبياري و زهكشي، موضوع تصويب نامه شماره 26046/ت23687هـ مورخ 16/8/79 (بند خ ماده 1) را به شرح زير اصلاح نمود .
«حريم، آن قسمت از اراضي اطراف رودخانه، مسيل، نهر طبيعي يا سنتي، مرداب و بركه‌هاي طبيعي است كه بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به عنوان حق ارتفاق براي كمال انتفاع و حفاظت كمي و كيفي آنها لازم است و طبق مقررات اين آيين‌نامه توسط وزارت نيرو يا شركتهاي آب منطقه‌اي تعيين مي گردد.
حريم انهار طبيعي، رودخانه‌ها و مسيلها (اعم از اينكه آب دائم يا فصلي داشته باشند) و مردابها و بركه‌هاي طبيعي براي عمليات لايروبي و بهره‌برداري، از يك تا بيست متر و براي حفاظت كيفي آب رودخانه‌ها، انهار طبيعي و بركه‌ها تا يكصد و پنجاه متر (تراز افقي) از منتهي‌اليه بستر خواهد بود كه بنابه مورد و نوع مصرف و وضع رودخانه، نهر طبيعي و بركه به وسيله وزارت نيرو يا شركتهاي آب منطقه‌اي تعيين مي‌گردد .
حريم كيفي براي رودخانه‌ها، انهار طبيعي و بركه‌هاي تأمين كننده آب شرب مقطوعاً يكصد و پنجاه متر خواهد بود . سياهه رودخانه‌هاي ياد شده توسط سازمانهاي آب منطقه‌اي تعيين و براي اطلاع عموم اعلام خواهد شد .
تشخيص موارد كمال انتفاع و عدم تضرر در حريم موضوع اين بند به موجب دستورالعملي خواهد بود كه وزارت نيرو تدوين و جهت اجرا به شركتهاي آب منطقه‌اي ابلاغ مي‌نمايد. دستورالعمل ياد شده در بخش حريم كيفي با همكاري سازمان حفاظت محيط زيست تدوين خواهد شد .»
اين دستورالعمل جهت اجرايي نمودن مصوبه اخيرالذكر و يكپارچگي عملكرد شركتهاي آب منطقه‌اي در زمينه تعيين حريم كيفي تدوين گرديده است.
1- چگونگي تعيين حريم كيفي آبهاي سطحي
جهت تعيين حريم كيفي رودخانه‌ها، انهار طبيعي، بركه‌ها و … با عنايت به موارد مندرج در مصوبه ياد شده، در راستاي كمال انتفاع و حفاظت كيفي منابع آب،منابع آب سطحی به سه گروه زیر تقسیم شده و برای هر گروه طبق روش ذکر شده تعیین حریم می گردد:
1- 1 منابع آب شرب
با عنايت به مصوبه حريم كيفي آبهاي سطحي، حريم كيفي منبع آب شرب مقطوعاً 150 متر( تراز افقی ) مي‌باشد همچنین محدوده بازه طولي حريم آب شرب از بالادست و نیز پائین دست محل برداشت آب به صورت زیر تعیین می گردد:
* 20 برابر عرض بستر رودخانه در نقطه برداشت آب به عنوان بازه طولی حفاظت از منبع آب در بالادست محل برداشت آب منظور می گردد که بستر براساس معیارهای موجود در حریم کمی تعریف می گردد.
* 1 تا 2 برابر عرض بستر رودخانه در نقطه برداشت آب جهت لحاظ نمودن برگشت آب رودخانه به سمت بالا دست ، به عنوان بازه طولی حفاظت از منبع، در پائین دست محل برداشت آب منظور می گردد.
همچنین چنانچه ايستگاه‌هاي برداشت آب جهت مصارف شرب در رودخانه‌اي با فاصله كمتر از 5 كيلومتر به صورت متوالي قرار گرفته باشند، كل اين محدوده نيز بازه آب شرب محسوب مي‌گردد .
در محدوده حفاظتی حریم کیفی آب شرب به منظور کمال انتفاع و عدم تضرر منبع آبی ، استقرار هر گونه کاربری به جزء فعالیت های کشاورزی کم آب بر و غیر غرقابی با اعمال کامل کنترل سم و کود ممنوع است .همچنین می بایست از اتصال کانال و هدایت هر نوع زهاب کشاورزی و پساب فاضلابهای خام یا تصفیه شده در این محدوده جلوگیری شود .