کوه پیمایی یکی از طبیعی ترین ورزش ها است که هر کس می تواند متناسب با علاقه و سن و توان و وقتی که دارد، نوعی از آن را انتخاب کند و به آن بپردازد. در ایران، زمینه ی این ورزش تقریبا در سراسر کشور با فاصله ی کمی از بیشتر شهرهای بزرگ و شمار زیادی از روستاها وجود دارد؛ چرا که بیشتر سکونتگاه های کشور، برای دسترسی به آب چه از رودها و جویبارها و چه از کاریزها، در نزدیکی کوهستان پدید آمده اند.
با کوه پیمایی می توان تمامی اعضای بدن را به گونه ای هماهنگ به تحرک واداشت و بی آن که درگیر رقابت شد و فشار نامتعارفی را به یک عضو وارد کرد، از مزایای ورزش سود جست. شما ممکن است در بازی فوتبال یا والیبال، به علت رویارویی با حریفان، به پا یا دست خود آسیب برسانید؛ ممکن است در تنیس، مچ تان آسیب ببیند؛ و برای ورزش متعادلی مانند شنا محدودیت دسترسی به استخر مناسب داشته باشید. اما در یک کوه پیمایی سبک، می توانید دقیقا هماهنگ با ریتم قلب خود گام بردارید؛ هیچ ضربه ای از حریف دریافت نکنید؛ و بی پرداخت هیچ پولی، برای زمانی نامحدود از زمین ورزش طبیعی استفاده کنید! راه پیمایی در ارتفاع، گذشته از آن که در زمان مشغولیت به آن، هوا و چشم انداز خوب را نصیب شخص می کند، هموگلوبین خون را هم افزایش می دهد که این امر می تواند به جذب بهتر اکسیژن برای انسان اسیر در شهرهای محروم از هوای سالم کمک کند.
کوهستان ها بخش بسیار مهمی از بوم سازگان (اکوسیستم) های کره ی زمین هستند و نقش مهمی در تامین سلامت زیستی سیاره ی ما دارند؛ آن ها تامین کننده ی آب شیرین برای بیش از نیمی از جمعیت جهان هستند، و برای مثال می توان گفت که در ایران تمامی آب شیرین ما، محصول این کارخانه های آب ساز و آب شیرین کن بی مانند هستند. کوه ها همچنین تامین کننده ی اصلی علوفه برای دام ها، در برگیرنده ی معدن های بسیار، منبع مهم گیاهان دارویی، شکل دهنده ی باشکوه ترین و بزرگ ترین تفرجگاه ها، و زیستگاه انبوهی از گیاهان و جانوران و در واقع پناهگاه “ثروت زیستی” زمین هستند.
سال 2002، از سوی سازمان ملل، سال جهانی کوه ها نامیده شده بود و در پی برگزاری همایش هایی به این مناسبت، از 2003 به بعد روز یازدهم دسامبر برابر با بیستم آذر، “روز جهانی کوهستان” خوانده شد. سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (FAO) که نهاد هماهنگ کننده ی سال جهانی کوه ها و مسوول نظارت بر برگزاری روز جهانی کوهستان است، هر سال یک موضوع را به عنوان شعار یا زمینه ی بحث های مربوط به کوهستان معرفی می کند. برای روز جهانی کوهستان امسال (2011)، موضوع انتخاب شده، “کوه ها و جنگل ها” است، و این انتخاب به این دلیل بوده است که سال 2011 از سوی سازمان ملل به عنوان سال جنگل ها معرفی شده است.
جنگل ها که به دلیل جذب دی اکسید کربن و تولید اکسیژن، شش های زمین خوانده می شوند، مانند دیگر بوم سازگان های این کره ی خاکی، تا حد زیادی وابسته به کوهستان هستند. کوه ها مسوول بخش عمده ای از تغییرات جوی و در نتیجه، عامل بسیاری از بارش ها، و تغذیه کننده ی اصلی رودها در فصل های خشک هستند. بدون وجود کوه ها، سرزمین ایران نمایی کلا بیابانی می یافت، اما می بینیم که با وجود قرار گرفتن کشور ما در کمربند خشک و بیابانی جهان، به یمن وجود رشته کوه های زاگرس و البرز، دو نمونه ی کم مانند و شاید از جهاتی بی مانند جنگل های جهان را در مرزهای این سرزمین پر گهر داریم: جنگل های زاگرسی، و جنگل های هیرکانی یا خزری. در نقشه ها و عکس هایی که منابع معتبر جهانی منتشر کرده اند، گستره های کوچکی (در مقایسه با گستره ی قاره های جهان یا حتی در مقایسه با مساحت کل جنگل های جهان) به طور خاص، “جنگل کوهستانی” نامیده شده اند، و در این نقشه ها می بینیم که بخش عمده ای از زاگرس و دامنه های شمالی البرز، در میان این نگین های گرانقدر زمین جای دارند.
از جنگل های شمال ایران، غالبا به عنوان “موزه های جنگلی” یاد می شود، چرا که تنها بخش باقی مانده از جنگل هایی به شمار می روند که چند هزار سال پیش، مدارهای شمالی تر زمین (تا اروپا) را می پوشانده، و در برگیرنده ی درختان بازمانده پس از دوره های بزرگ یخبندان هستند. جنگل های زاگرسی نیز عامل مهم تثبیت خاک، جذب بارش ها، پدید آمدن مهم ترین رودخانه های غرب آسیا، و گنجینه ای از تنوع زیستی هستند. در این حال، جای تاسف است که طرح های اقتصادی ناپایدار، و آن چه که به نادرست “توسعه” خوانده می شود، با تخریب و آلوده سازی بی امان این کوه ها و جنگل ها، سلامت و امنیت نسل های آینده ی کشور را در معرض تهدید جدی قرار داده است. طرح های بی ملاحظه ی سد سازی، راه سازی، معدن کاوی، انتقال نفت و گاز، شهر سازی و مانند این ها، چهره ی اندک جنگل های باقی مانده در کشور را به شدت زخمی و مخدوش ساخته اند.
گذشته از طرح های مخرب بزرگ که غالبا توسط دستگاه های دولتی اجرا می شوند، بخش قابل توجه دیگری از تخریب ها و آلوده سازی ها، به دست عموم مردم صورت می گیرند. گردشگری غیر مسوولانه که جلوه هایی از آن را می توان در ریخت و پاش زباله در جاده ها، کناره ی رودها و ساحل ها، یا در جنگل های سراسر کشور دید، در این مقوله می گنجد. کوهستان ها و جنگل ها که بدیع ترین چشم اندازها و تفرجگاه ها را به رایگان ارایه می دهند، و تضمین کننده ی امنیت زیستی و سلامتی ما و فرزندان مان هستند، سزاوار توجه و مراقبت بیشتر ما هستند.