تهديد جدي حيات ۴۱۰ گونه مهم جانوري در استان از شکار غير مجاز تا تخريب زيستگاه
خراسان رضوي – مورخ یکشنبه 1390/07/10 شماره انتشار 17946
نويسنده : گروه گزارش
طبق آمار، در عرصه حيات وحش خراسان رضوي ۴۱۰ گونه مختلف جانوري زيست مي کنند که از اين ميان، پرندگاني شامل هوبره، زاغ بور، کبک دري، تيهو، قرقاول سفيد، هما، کرکس سياه، بالابان، شاهين، انواع عقاب و پستانداراني هم چون قوچ و ميش اوريال، کل و بز، آهو، جبير، يوزپلنگ و نوعي موش معروف به موش دو پا شاخص تر از بقيه هستند. مديرکل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي معتقد است غناي گونه هاي مختلف جانوران و پستانداران در استان نه تنها نبايد موجب غرور شود بلکه با توجه به انقراض گونه هاي جانوري کمياب هم چون شير ايراني و ببر مازندران به سبب تدوين نشدن برنامه هاي مدون و جامع براي حفظ و صيانت از گونه هاي ارزشمند، در آينده اي نه چندان دور شاهد نابودي گونه هاي نادر جانوري در استان خراسان رضوي نيز خواهيم بود…
حيات وحش ارزش و کارکرد مهمي در پايداري اکوسيستم ها، چرخه هاي مواد آلي و انرژي دارد. به طور مثال برخي گونه هاي جانوري در انتشار دانه ها در طبيعت و زير و رو کردن خاک نقش قابل توجهي دارند. از انواع ديگر اين کارکردها مي توان به تنظيم جمعيت موجودات بيماري زا و از بين بردن لاشه حيوانات اهلي و وحشي و… اشاره کرد. هم چنين از برخي انواع حيوانات وحشي در آزمايشگاه ها به عنوان نمونه هاي آموزشي و گونه هاي انديکاتور (شاخص) استفاده مي شود. برخي کارشناسان محيط زيست اظهار نگراني کرده اند که حيات وحش برخي گونه هاي جانوري در استان، در معرض خطرات جدي قرار دارد و در صورتي که اقدامي براي حفظ آن ها صورت نگيرد، ممکن است هزاران گونه جانوري در استان به مرز انقراض برسد. از اين منظر، حفاظت از محيط زيست در بسياري شاخه ها وظيفه اي پيش روي همه نسل ها قرار داده است، محافظت از حيات وحش به منظور تضمين آينده طولاني حيات انسان و…
تنوع گسترده زيست محيطي در خراسان رضوي
خراسان رضوي داراي گسترش بسيار خوبي از تنوع انواع حيات گونه هاي جانوري است. مديرکل حفاظت محيط زيست استان در شرح و بررسي وضعيت تنوع زيستي استان به خراسان مي گويد: استان خراسان رضوي به دليل تنوع آب و هوايي که در اثر موقعيت خاص جغرافيايي، وجود مناطق کويري، کوه هاي مرتفع و غيره دارد، از تنوع زيستي قابل توجهي برخوردار است و مطابق آخرين آمار تا پايان سال ۸۹، در مساحت استان خراسان رضوي که 7.8درصد از وسعت کل کشور را در بر مي گيرد، 12.5 درصد از کل پوشش ها پوشش جنگلي و ۶۹ درصد از سطح مراتع و 17.6 درصد از بيابان هاي کشور قرار گرفته است که اين خود گواهي روشن بر تنوع اقليمي اين استان است. «مهندس حسين آقاميري» تصريح مي کند: با اين تفاسير، مجموعه ويژگي هاي متعدد ژنتيکي و اکوسيستم هاي متنوع، ضرورت انتخاب مناطقي با ويژگي هاي خاص طبيعي در استان را اجتناب ناپذير کرده است. در اين رهگذر؛ مناطق تحت مديريت حفاظت محيط زيست خراسان رضوي با مساحتي معادل يک ميليون و ۶۷۳ هزار و ۲۴۵ هکتار مشتمل بر ۳۵ منطقه، داراي يک پارک ملي، ۲ پناهگاه حيات وحش، ۳ اثر طبيعي ملي، ۱۶ منطقه حفاظت شده و ۱۳ منطقه شکار ممنوع است.وي در ادامه مي افزايد: در مناطق «شکار ممنوع» استان، بيش از ۴۳ گونه پستاندار، ۱۹۳ گونه پرنده و ۴۹ گونه خزنده نگهداري مي شود. وي با بيان اين که گونه هاي شاخص پراهميت و بومي جانوري استان پلنگ، قوچ و ميش اوريال، کل و بز، آهو و جبير است تأکيد مي کند: گونه هاي در معرض خطر انقراض نيز شامل انواع پستانداران هم چون کفتار، پلنگ، گربه شني، گور خر ايراني، موش دو پا و پرندگاني هم چون عقاب شاهي، عقاب طلايي، هما، شاهين بحري، بالابان و هوبره و در گروه خزندگان مار خال دار، بزغاله مار و دو گونه لاک پشت «مهميز دار» و «آسيايي» است. آقاميري با تأکيد بر اين که ايران، به خاطر تنوع جغرافيايي و اقليمي خود داراي تنوع گونه اي بسيار ارزشمندي است و بر اساس آخرين بررسي و گزارش هاي کارشناسان محيط زيست، حدود هزار و ۱۰۰ گونه مختلف جانوري اعم از پستاندار، پرنده، خزنده و دوزيستان در اکوسيستم هاي خشکي و آب هاي داخلي کشور زيست مي کنند، ادامه مي دهد: در مجموع حيات وحش خراسان رضوي ۴۱۰ گونه جانوري زيست مي کنند که از ميان آن ها پرندگاني چون هوبره، زاغ بور، کبک دري، تيهو، قرقاول سفيد، هما، کرکس سياه، بالابان، شاهين، انواع عقاب و پستانداراني هم چون قوچ و ميش اوريال، کل و بز، آهو، جبير، يوزپلنگ، گربه وحشي، کاراکال و گربه پالاس، شاخص تر هستند. مدير کل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي اظهار مي دارد: غناي گونه اي پستانداران در استان خراسان رضوي نبايد موجب غرور شود. وقتي از گونه هايي هم چون شير ايراني و ببر مازندران، امروز جز نامي باقي نمانده است، اگر برنامه مدون و جامعي براي حفظ و صيانت از گونه هاي ارزشمند در استان خراسان رضوي وجود نداشته باشد، در آينده اي نه چندان دور شاهد نابودي گونه هاي نادر در استان خراسان رضوي خواهيم بود.
تخريب زيستگاه ها
معاون محيط طبيعي اداره کل محيط زيست استان نيز معتقد است حيات وحش و زيستگاه، دو مقوله مرتبط با هم است و نمي توان اين دو را از هم تفکيک کرد و در واقع اگر بخواهيم تصويري از حيات وحش داشته باشيم؛ بايد نخست کيفيت و وضعيت زيستگاه هايمان را بررسي و ارزيابي کنيم. به عبارت ديگر، زندگي حيات وحش و مناطق طبيعي را بايد يک جا ديد. بر اين اساس، هيچ زيستگاهي وجود ندارد که تخريب شده باشد اما وضعيت حيات وحش آن مناسب باشد. با در نظر گرفتن اين شرايط، آينده حيات وحش وقتي تضمين مي شود که زيستگاه و مناطق طبيعي در استان حفظ شده باشد. «مهندس علي تقي پور» در ادامه تصريح مي کند: اعتقاد ما بر اين است چنان چه هرگونه اي از جانوران يا گياهان در استان از بين برود و تکثير آن صورت نگيرد، ناامني براي انسان بيشتر مي شود. چرا که تأثير حيات وحش بر زندگي انسان ها کاملا بارز است. وي درباره گونه هاي منقرض شده مي افزايد: معمولا گونه اي «منقرض شده» خوانده مي شود که اثري از آن گونه، در ۵۰ سال اخير ديده نشده باشد. بنابراين اگر طي يک دهه يا چند سال گونه اي يافت نشد، دليل بر انقراض قطعي آن گونه نيست. تقي پور تأکيد مي کند: کمبود گونه هاي جانوري گاهي اتفاق مي افتد، همان طور که ممکن است گونه اي بعد از چند سال دوباره ديده شود. وي تخريب زيستگاه ها را که معمولا ناشي از خشکسالي است، عامل اصلي و اساسي انقراض گونه هاي حيات وحش در استان مي داند و با اشاره به موارد ديگر مي گويد: البته گاهي تخريب زيستگاه توسط ادارات و نهادها صورت مي گيرد. به طور مثال طرح هاي عمراني از قبيل احداث سد و جاده سازي، باعث مي شود ضمن ايجاد رفاه بشري، زيستگاه هاي حيات وحش آسيب ببيند و خسارات غيرقابل جبراني به حيات وحش وارد شود. اين معاون محيط طبيعي سپس ادامه مي دهد: متأسفانه برخي گونه هاي جانوري با تخريب زيستگاه ها يا از بين مي روند يا از جايي به جاي ديگر منتقل مي شوند که محل زيستي مناسبي هم براي نگهداري آن ها در نظر گرفته نمي شود. وي در اين زمينه به مشکل کمبود اعتبارات هم اشاره مي کند و مي افزايد: در استان خراسان رضوي با وجود کمبود اعتبارات کمبود نيروي «محيط بان» را نيز شاهديم و متأسفم که بگويم در استان خراسان رضوي در مجموع تنها نزديک به ۲۰۰ نفر محيط بان داريم. يعني براي حفاظت گونه هاي گياهي و جانوري براي هر ۱۳ هزار هکتار، تنها يک محيط بان داريم و اين در حالي است که متوسط آمار جهاني، براي هر ۲ هزار هکتار، به يک محيط بان نياز است. حال اين سوال پيش مي آيد آيا تنها تخريب زيستگاه ها و کمبود محيط بانان به اين معضل دامن مي زند يا دلايل ديگري نيز در اين زمينه مطرح است؟ يک کارشناس محيط زيست معتقد است کمبود محيط بان يا گارد حفاظت، تنها دليل اصلي اين موضوع نيست. زيرا براي نمونه ما در ايران ۵ زيستگاه يوزپلنگ داريم که ۲۵ متخصص ويژه اين حيوان، حفاظت از آن ها را بر عهده دارند. اما اين تعداد اگر ۱۰ برابر هم شود باز هم وضعيت اطمينان از حفاظت آن ها به ۱۰۰ درصد نمي رسد. زيرا آن چه باعث کاهش و انقراض گونه هاي حيات وحش مي شود، برخورد و ستيزي است که بين انسان و گونه هاي وحش وجود دارد. «محمد رجايي» در ادامه مي گويد: يکي از عوامل کاهش جمعيت و انقراض گوشت خواران بزرگي مثل شير، ببر، يوزپلنگ و پلنگ، تقليل جمعيت سم داراني مثل آهو، گوزن، کل، بز، قوچ و ميش است. وقتي جمعيت اين حيوانات که غذاي طبيعي ببر، پلنگ، شير و يوز هستند به دليل شکار بي رويه رو به کاهش مي گذارد، بديهي است که از شمار گوشت خواران هم کاسته شود. اين بلايي است که از مدت ها پيش گريبان زيستگاه هاي جانوري ايران را گرفته است.