گروهی می‌گویند تغییرات اقلیمی “عامل اصلی” خشک شدن دریاچه ارومیه است و سهم آن را در این فاجعه تا 65 درصد ارزیابی کرده‌اند. هفده نکته را به این دوستان یادآوری کنم و بیشتر مزاحمشان نمی شوم.
1- بر اساس نتایج پژوهش محمدی و همکارانش (2010) با مغزه‌برداری از رسوبات دریاچه و بررسی آن‌ها، در طی 25 تا 40 هزار سال گذشته سطح آب دریاچه تا این حد پایین نبوده است و دریاچه هیچگاه خشک نشده‌است. این در حالی است که در این دوره‌ی چند ده هزار ساله ایران خشکسالی‌های شدیدی را تجربه کرده است. به عنوان مثال اوکازاکی (1986) در مقاله‌ای به بررسی خشکسالی سال‌های 1870 در ایران اشاره می‌کند که به دلیل قحطی‌های پس از آن تعداد بسیاری جان خود را در کشور از دست داده اند لیکن این خشکسالی‌های شدید دریاچه را از بین نبرده است و هیچ گاه ارتفاع سطح آب به میزان امروز در این دوره پایین نبوده است.
2- بر اساس مطالعه‌ی رحیم‌زاده و عسگری (2003 و 2005) دمای حداقل در سراسر کشور به جز ارومیه افزایش داشته است. این یعنی تغییرات بلندمدت آب و هوایی در ایستگاه ارومیه به اندازه ی سایر نقاط کشور مشاهده نشده است.
3- بر اساس مطالعه‌ی پدرام و همکاران (2005) نتایج به دست آمده در مطالعه‌ی رحیم‌زاده و عسگری تایید شده است.
4- بر اساس مطالعه ی رحیم‌زاده و همکاران (2009) روند افزایش روزهای تابستانی در ایستگاه تبریز معنادار اما در ایستگاه ارومیه از نظر آماری معنادارنیست. این یعنی تغییر فصول به عنوان یکی از نشانه های قابل توجه تغییر اقلیم در ارومیه قابل اثبات نیست.
5- بر اساس مطالعه‌ی رحیم‌زاده و همکاران (2009) بیشینه ی ماهانه‌ی حداکثر دمای روزانه در هر دو ایستگاه تبریز و ارومیه کاهش داشته است هرچند از نظر آماری معنادار نبوده است، عبارت دیگر ماکزیمم دما در این دو شهر در چند ده سال گذشته ثابت بوده است.
6- بر اساس مطالعه‌ی قبلی کمینه‌ی ماهانه‌ی مقدار حداکثر دمای روزانه و بیشینه‌ی ماهانه‌ی حداقل دمای روزانه، هر کدام فقط در یکی از دو شهر تبریز و ارومیه در دوره ی بررسی معنادار بوده است.
7- بر اساس مطالعه‌ی قبلی چهار روند دمای شب‌های سرد، روزهای سرد، شب‌های گرم و روزهای گرم در ایستگاه ارومیه معنادار نیست و در طی دهه‌های گذشته تغییر نکرده است.
8- بر اساس مطالعه‌ی قبلی در تبریز و ارومیه حداکثر تعداد روزهای پیاپی بارانی کاهش داشته است اما حداکثر تعداد روزهای خشک پیاپی تغییر معناداری نکرده است.
9- بر اساس مطالعه‌ی قبلی تعداد روزهای بارانی در ایستگاه تبریز کاهش داشته است اما در ارومیه هیچ یک از روندهای بارندگی بررسی شده کاهش معناداری نداشته است.
10- بر اساس مطالعه‌ی بیرکت و همکاران (2009) در مقایسه با دریاچه‌ای در عراق و دریاچه‌ای در ترکیه، دریاچه‌ی ارومیه تنها دریاچه‌ای است که پس از دوره ی خشکسالی 1999 تا 2002 روند کاهش آب آن کاهش داشته است و این روند در دو دریاچه‌ی دیگر مشاهده نشده است.
11- بر اساس مطالعه‌ی دلاور و همکاران (2008) و استفاده از سه روش متفاوت از جمله شبکه‌ی مصنوعی، حساسیت تغییرات تراز آب به متوسط بارندگی ماهانه بر سطح دریاچه 34 صدم است.
12- بر اساس مطالعه‌ی احدنژاد و مارایوما (2010) از آغاز هزاره‌ی جدید میلادی نقش متغیرهای اقلیمی در ارتفاع سطح آب دریاچه ی ارومیه بسیار کم تاثیر است.
13- بر اساس مطالعه ی جلیلی و همکاران (2011) متغیرهای اقلیمی به ویژه از سال 2000 به بعد عملکرد مطلوبی در تشریح روند تغییرات تراز آب ندارد به این معنا که در طی ده سال گذشته نمی توان اقلیم را عامل تعیین کننده در رفتار دریاچه ی ارومیه دانست.
14- بر اساس مطالعه‌ی حسنی و همکاران (2011) ارتفاع سطح آب دریاچه ی ارومیه حداکثر 15 درصد از متغیرهای آب و هوایی متاثر است.
15- بر اساس مطالعه‌ی حسنی و همکاران (2011) افزایش بارندگی باعث بهبود شرایط دریاچه نخواهد شد و تنها ممکن است روند کاهش را کند کند. به عبارت دیگر ارتفاع سطح آب دریاچه از بارش مستقل شده است. اگر امسال بارندگی قابل توجهی در شمال غرب کشور داشته باشیم سطح آب دریاچه باز هم کاهش پیدا می کند اما شدت کاهش کمتر خواهد بود.
16- بر اساس گزارش پایگاه ملی مدیریت خشکسالی کشور (2011) با وجود حاکم بودن ترسالی در طی دو سال گذشته بر حوضه‌ی آبخیز دریاچه‌ی ارومیه روند کاهش ارتفاع سطح آب همچنان ادامه داشته است. این مشاهده نتایج مورد پانزده را تایید می کند.
17- بر اساس مطالعه ی حجازی‌زاده و پروین (2007) عمده خشکسالي ها و ترسالي هاي حوضه‌ی آبی مذکور مقطعی بوده است.
– حالا شما پیدا کنید پرتقال فروش را!
– توضیح ضروری: هر گونه بهره برداری سیاسی یا نتیجه گیری غیرعلمی از این یادداشت برای من غیرقابل قبول است. در این مقاله من نه چیزی را رد کرده ام و نه اثبات کرده ام. در این مقاله نگفته ام چه چیزی دریاچه را خشک کرده است. فقط تلاش کرده ام بگویم که برخی ادعاها در مورد نقش احتمالی اقلیم در این بحران ممکن است دقیق نباشد. این وظیفه جامعه ی دانشگاهی و پژوهشی ایران است که برای روشن شدن ابعاد این موضوع تلاش کنند و اطلاعات درست و دقیقی را در اختیار مدیران و تصمیم گیران قرار بدهند.
منابع
محمدی، ع.، ج. درویشی و ر. لک، 1389، بررسی تاریخچه رسوب‌گذاری هولوسن دریاچه ارومیه بر اساس مطالعه مغزه‌های رسوبی تهیه شده از جنوب غرب دریاچه، بیست و نهمین گردهمایی علوم زمین.
Okazaki, S. (1986). “The great Persian famine of 1870?71.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 49(01): 183-192.
Rahimzadeh F, Asgari A. 2003. A Survey on Recent climate change over IRAN. In Proceeding of 14th Global Warming International Conference & Expo, Boston, May 2003, 27–30
Rahimzadeh F, Asgari A. 2005. A look at difference of increase rates of minimum with maximum temperature and at decrease rates of Diurnal Temperature Range (DTR) in Iran. Iranian Quarterly Geographical Research Journal 73: 153–171
Pedram M, Rahimzadeh F, Sahraian F, Noohi K. 2005. Change in the frost free season length and number of frost days in the west and east Azerbaijan provinces. 1st International Conference on Climate Change and the Middle East: Past, Present and Future. Istanbul Technical University: Istanbul; 20–23
Rahimzadeh, F., A. Asgari, et al. (2009). “Variability of extreme temperature and precipitation in Iran during recent decades.” International Journal of Climatology 29(3): 329-343.
Birkett, C. M. , C. Reynolds, B. Beckley, and B. Doorn, 2009, From research to operations: The USDA global reservoir and lake monitor, Coastal altimetry Springer Verlag , Heidelberg
دلاور، م.، س. مرید و م. شفیعی‌فر، 1387، شبیه‌سازی، تحلیل حساسیت و عدم قطعیت تغییرات تراز آب دریاچه ارومیه نسبت به مولفه‌های بیلان آبی آن، مجله هیدرولیک، 3 (1)، 48-45:55.
Ahadnejad Reveshty, M and Y. Maruyama, 2010, Study of Uremia Lake Level Fluctuations and Predict Probable Changes Using Multi-Temporal Satellite Images and Ground Truth Data Period (1976-2010) New Challenge about Climate Change or Human Impact, Map Asia 2010, Malaysia.
جلیلی، ش.، س. مرید، ا. بناکار و ر. نامدار قنبری، 1390، ارزیابی تاثیر شاخص‌های اقلیمی NAO و SOI بر تغییرات تراز دریاچه ارومیه، کاربرد روش‌های آنالیز طیفی سری زمانی، نشریه آب و خاک، 25 (1)، 140:149.
حسنی، ب.، درویش، م.، فتح ا… زاده، ه.، مسیبی، م.، 1390، نقش تغييرات آب و هوايي و اقليمي در کاهش تراز سطح آب درياچه اروميه، همایش ملی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر کشاورزی و محیط زیست، تبریز، ایران.
گزارش پایگاه ملی مدیریت خشکسالی کشور، بررسی نوسانات خشکسالی کشور بر مبنای بارش مهر 1389 تا 15 تیر ماه 1390، http://ncadm.ir/images/tir1590.pdf
حجازی زاده، ز و نادر، پ.، 1386، مدل سازي بارش و پيش بيني آن با استفاده از مدل هاي SARIMA و پايش خشکسالي به کمک شاخص BMI و نمايه PDRI در حوضه آبريز درياچه اروميه، حقيقات جغرافيايي زمستان 22(4):97-124.