آخرین داده ی منتشر شده از سنجش ماهواره ای نشان می دهد که ارتفاع سطح آب دریاچه ی ارومیه در دومین روز تیر ماه 7.26 متر پایین تر از میانگین نه ساله بوده است. مقداری که سال های گذشته هیچ گاه از پنج و نیم متر فراتر نرفته و سال قبل 5.35 بود. این یعنی ارتفاع سطح آب دریاچه ابتدای تابستان امسال حدود دو متر از ابتدای تابستان سال قبل پایین تر بوده است.
اما بحث به همین جا ختم نمی شود. در دریاچه ی ارومیه دو اتفاق در حال رخ دادن است. نخست اینکه میانگین ارتفاع سطح آب هر ماه نسبت به ماه مشابه در سال قبل در حال کاهش است. در عین حال نوسانات ارتفاع سطح آب نیز در حال افزایش است. به تصویر زیر دقت کنید که در آن دو دوره ی متفاوت کاهش تغییرات آب را نشان داده ام. در مستطیل سبز، همانطور که می بینید مشاهده های مرتبط با ماه می و ژوئن که به صورت نقاط قرمز و آبی هستند برای سال های 1999 تا 2005 درج شده است، که روی هم منطبق شده اند و میزان تغییرات آن ها بسیار اندک است. در واقع ما بین دو سال تغییرات داریم اما در درون مشاهدات یک سال تغییرات چندانی مشاهده نمی کنیم.
این در حالی است که در مربع آبی که مربوط به هفت سال گذشته است به تدریج نقاط از هم فاصله می گیرند به طوری که سال جاری دارای پراکنده ترین مشاهدات است که در مکعب نارنجی نشانش داده ام و در نهایت در ابتدای تیر ماه پایین ترین سطح آب ثبت شده است که در دایره قرمز نشان داده شده است. این به نظر من، ورود دریاچه ی ارومیه به یک حالت تعادل جدید است.
تعادل جدید یعنی چه؟
به تصویر زیر نگاه کنید. در تصویر ما دو نمودار داریم که یکی در نقطه ی میانگین ارتفاع بیشتری دارد و انحراف معیار کمتری. دیگری که سطح پایین تری دارد و پراکندگی بیشتری. وقتی سیستمی از نمودار اول به حالت دوم وارد شود در واقع وارد یک تعادل جدید شده است. این همان شرایطی است که در حوزه ی افزایش دما بسیار به آن توجه می شود که به نظر می رسد به طور مشهودی برای دریاچه در حال وقوع است. دریاچه ی ارومیه فعلی دارای نوسانات بیشتر در سطح آب پایین تری است که هیچ کدام از این دو پیش از این وجود نداشته اند. انگار دریاچه از نمودار اول به نمودار دوم شیفت پیدا کرده است.
نمودار زیر تغییرات ارتفاع سطح آب را نشان می دهد. دقت کنید که چطور در سال های اخیر (مثلا بنفش) در نمودار بالایی مشاهدات دچار پراکندگی شده اند. موضوعی که در داده های بخش آبی رنگ به این شدت مشاهده نمی شود. بررسی داده های مربوط به ماه های می و ژوئن (اردیبهشت و خرداد) دریاچه نشان می دهد که انحراف معیار تغییرات ارتفاع سطح آب دریاچه که در سال 2000 تنها پنج سانتی متر بوده است در سال 2007 به حدود بیست سانتی متر و امسال به 55 سانتی متر رسیده است.
تصویر نهایی نشان می دهد که در دریاچه ی ارومیه از نظر تعادل اکولوژیک چه رخ داده است. دریاچه برای سالیان سال در شرایطی مثل نقطه ی یک (قرمز) بوده است. عوامل انسانی و غیر انسانی آنقدر بر دریاچه فشار وارد کرده اند که دریاچه به حالت دو رسیده است و از تعادل اولیه خارج شده است و به حالت سه سر خورده است. حالا دریاچه در وضعیت سه قرار گرفته است. دریاچه ای با سطح آب متوسط پایین تر و نوسانات تراز سطح آب بیشتر که بعید می دانم دیگر بتواند به طور طبیعی به حالت اولش باز گردد. این همان دلیلی است که باعث می شود من بگویم: این دریاچه ی ارومیه نیست، این یک دریاچه ی دیگر است.
اینجا بیشتر بخوانید.
{plusone}