گزارش و عکس ها از : عبداللطیف عبادی مدیر سایت دوستداران محیط زیست ایران . روی عکسها کلیک کنید تا بزرگتر و واضح تر دیده شوند
روز دهم فروردین ماه ۱۳۹۱ و ۲۹ مارس ۲۰۱۲ ، در هوایی کاملا” خنک و بهاری راهی دهدشت در استان کهگلویه و بویر احمد شدم . طبیعت استان کهگلویه و بویر احمد در فصل بهار بسیار شبیه به طبیعت استان گیلان است . در جادهء بهبهان به دهدشت وارد یک راه فرعی کوچک و روستایی شدم که به سمت سد مخزنی کوثر می رفت . سد مخزنی یعنی اینکه صرفا”جهت ذخیره کردن آب ساخته شده و کاربردی بیشتر از یک مخزن بزرگ آب ندارد.
در بروشوری که پرسنل سد به من دادند ( و متنش در سایت رسمی این سایت نیز موجود است) نوشته است :
“اولین قرارداد مطالعاتی در زمینه طرح آبرسانی به بوشهر در اسفند ماه ۱۳۶۰ ما بین سازمان آب منطقه ای فارس،بوشهر وکهگیلویه وبویراحمد و شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس به امضاء رسید. متعاقباً در آبان ماه ۱۳۶۵ مطالعات میان دوره ای به منظور ارائه مناسبترین راه حل فنی – اقتصادی انجام شد و درنهایت بهترین گزینه احداث سد برروی رودخانه خیرآباد به تصویب رسید که عملیات اجرایی سد مخزنی کوثر همزمان با سفر پربار مقام معظم رهبری به استان، درآذرماه ۱۳۷۳ به صورت طرح واجرای همزمان شروع و با تکمیل عملیات اجرایی در سال ۱۳۸۱ آبگیری و در اسفند ۱۳۸۲ توسط ریاست محترم جمهوری وقت افتتاح و در سال ۱۳۸۴ با تحویل آب شرب برای شهرهای حاشیۀ خلیج همیشه فارس وارد فاز بهره برداری گردید” .
همانطوریکه از متن مشخص است ، در طرح و اجرای این سد هیچ اسمی از سازمان محیط زیست ایران ، ارزیابی های زیست محیطی ، مناطق تاریخی و نیز طبیعتی که با ساخت این سد از بین رفته و یا زیر آب رفته اند برده نشده است . شاید واقعا” از نظر کارشناسان و مدیران ایرانی همینکه بتوان در جایی سدی زد و زدنش دهم از نظر فنی و اقتصادی توجیه پذیر باشد ، کفایت می کند . اگر غیر از این بود که قاعدتا” می بایست چیزی غیر از این می نوشتند.
به دروازهء ورودی منطقه سد که رسیدم گفته شد رفتن به سمت سد صرفا” با همراهی یکی از پرسنل حراست سد ممکن است . از قضا پرسنل حراست سد نیز همگی از لرهای بویراحمدی و همزبان خودم و از اهالی همان منطقه و انسانهایی بسیار شریف و خوش برخورد بودند . یکی از آنها بسیار محبت کرد و همراه و راهنمای من شد . اطلاعات فنی پرسنل سد محدود بود ولی برداشتم این بود که اهالی منطقه از ساخته شدن سد کوثر بر رودخانه خیرآباد راضی بنظر می رسیدند . علاقه ای نداشتم در باب مضرات و زیانهای ایجاد سد در طبیعت برای همراه مهمان نوازم سخنرانی کنم . اما بهرحال شاید عموم کسانی که در منطقه دهدشت تا گچساران کهگلویه و بویر احمد از احداث سد کوثر شادمان شده اند نمی دانند که این سد در تنگ تاریخی “دوک” ایجاد شده است . تنگ دوک یکی از تنگه های بسیار شگفت انگیز و سرسبز و پرجوش و خروش و سرزندهء طبیعی و تاریخی ایران بود که نمونهء خشک و بی آب و علف آنرا می توان در کانیون های آریزونای آمریکا دید . این تنگ عظیم و باشکوه یادگار تاریخی هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان بود اما عاقبت بین آن تنگ زیبا و پرابهت سد کوثر ساخته شد. بعد از آن ، این نقطهء تاریخی و یکی از نگین های طبیعی ایران همراه با تمام تاریخش و همه زیبایی های چشم نواز و طبیعت دل انگیزش و روستاها و دره ها و دشتها و درختها و بیشه ها و جنگلهایی که پشت آن بود ، به زیر آب رفت.
دریاچه ای که پشت سد کوثر ایجاد شده ظاهرا” شانزده کیلومتر مربع وسعت دارد و همهء منطقه تاریخی و باستانی پشت تنگ دوک را به زیر خود برده است . این سد بر رودخانه خیرآباد ساخته شد و آنرا تبدیل به چشمه ای کوچک کرد . اما بهرحال وقتی مردم ایران برای مصرف بی حساب و کتاب خود آب بیشتر می خواهند ، از دست دولت چه کاری غیر از ساختن سد ساخته است؟ در جزوه ای که پرسنل سد کوثر به من دادند نوشته شده است که ” .. در حال حاضر شهرهای گچساران ، بهبهان ، زیدون ، دیلم ، گناوه ، بوشهر ، کنگان ، جزیرۀ خارک ، لامرد ، خورموج ، بندر لنگه و روستاهای مسیر را تأمین آب می نماید، در طول مسیر خط لولۀ مذکور تأسیسات وصنایع مهم و استراتژیک مانند نیروگاه هسته ای بوشهر ، جزیرۀ خارک ، پالایشگاه گاز ولیعصر کنگان ، پارس جنوبی از این طرح بزرگ آبرسانی استفاده می نمایند ..” خب . حالا اگر از دولت بخواهیم تا برای زنده کردن رود خیرآباد و نیز طبیعت از بین رفته استان کهگلویه و بویراحمد مثلا” سد کوثر را بردارد ، آنوقت آب این نقاط مملکت ایران را از کجا باید تامین کنیم؟
انفجار جمعیت در ایران به گونه ای هست که مقامات وزارت نیرو واقعا” مجبورند روی تمام رودهای ایران سد بزنند و تا این حجم عظیم از جمعیت تشنه را سیراب و راضی نگه دارند . وقتی در کشوری خشک و بیابانی مانند ایران یک نفر ماشینش را با شش هزار لیتر آب شیرین و لوله کشی می شوید و دوش آب حمامش را سه ساعت باز نگه میدارد تا زیرش آواز بخواند و حیاط منزلش را نه با جارو بلکه با آب جارو می کند ، و بهای این آب را هم به قیمتی بسیار نازل پرداخت می کند ، خیلی طبیعی هست که دولت روی هر رودی سدی بزند و هر آبی که جاری هست را به سمت شهرها ببرد تا بتواند آب مورد نیاز چنین مردمی را تامین کند . اصولا” وقتی صحبت از سد زدن و خشکیدن رودها و تالاب ها میشود ، من واقعا” نمی دانم چرا عموم دوستداران محیط زیست ایران ، دولت را مقصر می دانند؟ مدیریت غیر علمی اشخاصی که مسئولیت تامین آب و سدسازی در کشورمان را بر عهده دارند در از میان رفتن منابع طبیعی ایران بی تاثیر نبوده است اما بهرحال مقصر اصلی در این زمینه خود ما مردم ایران هستیم.
این تاج سد کوثر است . پهنای تاج هفت متر ، درازای تاج ۱۹۰ متر و بلندی تاج از پی سد ۱۴۴ متر است . اگر بالای این عکس را نگاه کنید راهی تاریخی را می بینید که با پای پیاده از درهء تنگ دوک تا فراز کوه مشرف به تنگه طی میشده و تصور می کنم برجی جهت دیده بانی و حفاظت از دره بوده است . بقایای این بنا ، به دلیل ساخته شدنش بر فرار کوه ، از بلای احداث سد کوثر جان سالم به در برده و مانند دیگر نقاط باستانی این منطقه زیر آب نرفته است اما متروک و گمنام و باقی مانده و بهرحال دیر یا زود به دلیل رطوبت دریاچهء سد فرو می ریزد و ویران می گردد.
تلفیقی از خطای علمی کارشناسان و سدسازان ایرانی و وضعیت فرهنگی عموم ملت ایران .. اینجا دقیقا” نقطهء پشت سد کوثر ، و آنهم در فصل بارندگی و پرآبی دریاچهء سد است . از نظر علمی ، نقطه پشت سد قاعدتا” می بایست عمیق ترین نقطهء دریاچه و مخزن آب یک سد باشد . اما آبرفت ها و رسوبات مختلف بقدری پشت دیوارهء سد کوثر روی تلنبار شده اند که ارتفاع شان عملا” به اندازهء میانگین ارتفاع سد رسیده است . یعنی اینکه پشت این سد بجای آب ، گل و لای جمع شده است! به عبارتی ساده تر ، سد کوثر ، که بهرحال به بهای مرگ رود خیرآباد و نابودی بخش بزرگی از طبیعت و محیط زیست ایران ساخته شده است ، به دلیل انباشته شدن گل و لای در پشت آن نقش و کارایی خودش را از دست داده و بجای ذخیره کردن آب ، در حال ذخیره کردن آبرفت ها و گل و لای رودخانه خیر آباد است . در نتیجه علیرغم دورنمای دریاچه سد که از دور پهناور و مملو از آب دیده میشود ، همانگونه که در این عکس می بینید ، سطح آب در پشت دیوارهء سد به صفر رسیده است! . بهرحال دست سدسازان مملکت ایران ، و بویژه طراحان و ناظران و سازندگان سد کوثر ، درد نکند! اما نکتهء جالبتری که پشت سد دیدم زباله های انباشته شده در پشت سد بود . کافیست این عکس را در اندازه ای بزرگتر ببینید تا به حجم زباله های انباشته شده در پشت سد کوثر پی ببرید . کوهی از ظروف و قوطی های پلاستیکی روی گل و لای پشت سد رسوب کرده بودند . معنی وجود این زباله ها آن بود که مردمی که در اطراف دریاچه سد کوثر زندگی می کنند زباله های شهری خودشان را در همین دریاچه می ریزند! مقامات ذیربط و مسئولین سد هم ظاهرا” تماشای این زباله ها در آب شرب ملت ایران برایشان کاملا” عادی است . اگر غیر از این بود که قاعدتا” سد مخزنی مملکت تبدیل به یک زباله دانی عظیم نمی شد . بهرحال بقول مرحوم مظفرالدین شاه قاجار : خوشمان می آید که همه چیزمان به همه چیزمان می آید!
یکی از دو دریچهء سد . به سمت راست عکس و اختلاف سطحش نسبت به سمت چپ عکس دقت کنید : ارتفاع گل و لای و رسوباتی که پشت سد جمع شده اند بقدری هستند که اصولا” سد کارایی خودش را از دست داده است . حجم زبالهای پشت سد نیز بهرحال بیانگر سطح فرهنگی مردمی هست که زباله هایشان را در دریاچه سد تخلیه می کنند و نیز بی تفاوتی مدیران سد کوثر نسبت به تبدیل این سد به یک زباله دانی عجیب و غریب است.
این سوی سد کوثر و آنچه که سد کوثر از تنگ دوک و رودخانه خیرآباد باقی گذاشته است . این تنگ دست کم هفت هزار سال تاریخ ثبت شده دارد و یادگار سه دوران هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان بود . ولی امروز نبدیل به دره ای بسته و سدی عظیم شده است.
این سوی سد و آبی که سهم رود خیرآباد و طبیعت و محیط زیست مملکت ایران شده است .. سد کوثر رودی به آن عظمت و جوش و خروش را تبدیل به چشمه ای باریک و بی جان کرد.
چشم انداز بستر کنونی رودخانهء خیرآباد که بجای آن رود خروشان اکنون صرفا” چشمه ای باریک از میانش می گذرد . تازه این عکس را دیروز در حالی گرفتم که در کوهساران باران می بارید . هیچ معلوم نیست که در تابستان و فصل کم آبی هم همین اندازهء آب از دریچه های سد بگذرد و سهم رودخانهء خیر آباد شود یا نشود.
پایین دست رودخانهء خیرآباد ، از سمت دهدشت در استان کهگلویه و بویر آحمد به سمت بهبهان در استان خوزستان . با دیدن این عکس دیگر هیچ نیازی به شرح بیشتر نیست . اینجا روزگاری بستر رودخانهء خروشان خیرآباد بوده است . اما بعد از احداث سد کوثر ، از رود خیرآباد همین چشمهء کوچک بجای مانده و بستر این رود تبدیل به دره ای خشک گردیده است.
بستر رودخانه خیرآباد ، که بعد از احداث سد کوثر تبدیل به همین شده است که در عکس می بینید . نه رودی ، نه آبی ، نه جوشی ، نه خروشی …
اینجا یک زمانی رودخانهء پرآب خیرآباد جاری بود . سد کوثر از رود خیرآباد همین را باقی گذاشت . اینجا الان جایی هست که روزگاری رودی از میانش می گذشت.
سهم رود خیرآباد از آب همین است . دریچه ای کوچک ، اجازه می دهد اندکی آب در بستر رود خیرآباد جاری شود.
و کوه های بویر احمد ، همیشه ستبر و باشکوه در چهارسوی سد
کنار سد ، در تنگ دوک ، روی دیواره ای سنگی که این سوی سد بود ، گلسنگی بزرگ روییده بود و زنبورهای عسل هم در آن کندو ساخته بودند . و زندگی جریان دارد.
گزارش و عکس ها: عبداللطیف عبادی مدیر سایت دوستداران محیط زیست ایران . روی عکسها کلیک کنید تا بزرگتر و واضح تر دیده شوند
برای پیوستن به بزرگترین جمع مجازی دوستداران محیط زیست ایران اینجا را کلیک کنید