محدود بودن منابع آب در کشور و نياز به مصرف رو به افزايش جمعيت و همچنين گرم شدن کره زمين ايجاب مي کند که استفاده از اين منبع حياتي در کليه زمينه هاي مصرف با احتياط و به درستي انجام شود. بخش عمده مصرف آب يعني بيش از 85 درصد در زمينه کشاورزي و 15درصد بقيه در صنعت و مصارف شهري مورد استفاده قرار مي گيرد. در سالهاي اخير به منظور جلوگيري از آلودگي هوا و ايجاد فضاي سبز و پارکهاي کويري و همچنين توليد علوفه و احياي مراتع در مناطق بياباني محل مصرف جديدي براي مصرف آب بوجود آمده است. از اين رو تعيين ميزان آب مورد نياز گياهان، از اولين و مهم ترين اطلاعات مورد نياز براي كشت و كار است. برآورد كمتر از مقدار واقعي آب مورد نياز گياه، باعث تنش آبي گياهان و کاهش محصول مي شود و برعكس تخمين بيش از حد آن ضمن هدر رفتن آب، شستشوي مواد مغذي خاک و كاهش توليد را در پي دارد. پژوهش هاي مربوط به نياز آبي گياهان، در حدود يك قرن است آغاز شده و كماكان نيز ادامه دارد. اگر به تاريخ تحول اين علم كه در جستجوي رابطه اي براي تخمين تبخير آب از خاك وگياه بوده بنگريم، ملاحظه مي شود كه معادله پنمن انگليسي در سال 1948 و مان تيث در سال 1965 بيش از هر معادله ديگر مورد بحث و بررسي قرار گرفته و هم اكنون نيز معادله تلفيقي پنمن و مان تيث، بيش از هر رابطه ديگري مورد استفاده قرار مي گيرد.
در حدود بيست سال پيش نيز، دورن باس هلندي و پرويت آمريكايي، نشريه شماره 24 فائو را كه مشعر بر تعيين نياز آبي گياهان است، تهيه و منتشر كردند و در آن نشريه، علاوه بر معادله پنمن، معادلات متداول ديگر و يا تغيير شكل يافته آنها را نيز عرضه داشته و دستور العمل نسبتا جامعي براي كاربرد اين نشريه آماده ساختند. كاربرد بيست ساله اين نشريه در اقاليم گوناگون نشان داد كه معادله پنمن تعديل شده و اصلاح شده در اغلب موارد تبخير و تعرق از يك پوشش چمني مبنا را كه پايه محاسبات بعدي براي تبديل آن به نياز آبي كشت مورد نظر است، به ميزان 15 تا 20 درصد بيش از واقعيت برآورد مي کند. در 22 سالي كه از انتشار نشريه 24 فائو مي گذرد[1] دانشمندان و پژوهندگان كوشش كرده اند كه معادلات و روبط مختلف را در چند نقطه كره زمين به محك تجربه بيازمايند و در اين ميان معادله تلفيقي پنمن و مان تيث ( Penmam & Monteith ) در هر دو نيمكره شمالي و جنوبي و آب و هواي خشك يا مرطوب، گوي سبقت را از ساير روش ها ربوده است. در نشريه فائو به پيروي از تعريف اوليه پنمن، تبخير و تعرق از يك پوشش چمني ( ETo ) به عنوان تبخير و تعرق پايه در نظر گرفته شده است و هر چند پژوهندگان آمريكا، يونجه را جايگزين چمن ساخته اند ولي در هر دو مورد، تنوع بين گونه ها و همچنين اعمال مديريت هاي متفاوت در نگهداري آن، سبب شده است كه نتوان پوشش گياهي يكساني را در نقاط مختلف، به آساني فراهم آورد. كاربرد پنمن مانتيث بر روي هر دو گونه گياهي نشان مي دهد كه در شرايط برابر، نسبت تبخير و تعرق از يونجه( ETa ) به تبخير و تعرق از چمن ( ETg ) در حدود ۱.۳۲ بوده و با مرطوب شدن اقليم به ۱.۲۵ كاهش مي يابد. بدين جهت معادله پنمن مانتيث چنان يكپارچه و بازسازي شده است تا بتواند تبخير و تعرق را از يك پهنه كشت مجازي و نه واقعي برآورد كند و تأثير عوامل انساني، گياهي و مديريتي به كمترين مقدار كاهش يابد.
…….ادامه دارد…….
[1] – اين نشريه توسط آقاي دكتر امير برهان به فارسي ترجمه و توسط وزارت كشاورزي چاپ و منتشر شده است