در مناطق خشك و
بياباني و بويژه در پروژه هاي مقابله با بيابانزايي تعيين مقدار نياز آبي گياهان،
يكي از نيازهاي ضروري بخشهاي اجرايي كشور محسوب مي شود. اين نياز براي بسياري از
گونه هاي درختي و درختچه اي و حتي بوته اي كه براي احياي بيابانها بكار مي رود هنوز
مشخص نشده است هر چند براي بسياري از گونه هاي زراعي كشور اين مهم به انجام رسيده
است. اين نكته را بايد يادآوري كنم كه براي تعيين آب مورد نياز و رسيدن به اعداد
واقعي نياز آبي گونه هايي كه در عرصه هاي
طبيعي كشت مي شوند احتياج به استفاده از لايسيمتر است كه متاسفانه هزينه زيادي هم دارد.
اما از آنجا كه در مناطق بياباني آب بعنوان يك كالاي حياتي و با ارزش محسوب مي شود
و احداث و ايجاد سيستم هاي لايسيمتري هم معمولا با هزينه هاي زيادي همراه است مي
توان در نبود اينگونه ابزار و ادوات با كمك مدلهاي رياضي و حتي بسته نرم افزاري
كراپ وات(Cropwat ) كه معمولا براي گياهان زراعي بكار مي رود نياز آبي گياهان را براي آبياري تكميلي در ماههاي مختلف سال بطور تقريبي برآورد كرد.
قبل از پرداختن به بحث اصلي لازم است به برخي تعاريف مرتبط با موضوع اشاره اي
بشود. چرا كه اگر بتوانيم تبخير و تعرق واقعي را براي گونه هاي گياهي محاسبه كنيم
به مقدار تقريبي نياز آبي گونه هاي گياهي دسترسي خواهيم يافت. از اين رو واژه اي
كه بيش از هر عنصر ديگري تكرار مي شود واژه تبخير و تعرق است كه خود انواع مختلفي
دارد.
تبخير و تعرق:
فرايندي تركيبي است كه شامل تبخير از سطح خاك و تعرق از سطح گياه مي باشد. انتقال
آب از سطح خاك به هوا را تبخير و خارج شدن آن از سطح گياه را تعرق گويند. اين دو
پديده هر دو ماهيت تبخيري داشته و چون تفكيك آنها از هم پيچيده است مجموعا تبخير و
تعرق ناميده مي شود.
تبخير و تعرق پتانسيل: چنانچه در محيط محدوديت آب وجود نداشته باشد،
حداكثر مقدار آبي كه توسط سطوح خاك و گياه تبخير مي شود تبخير و تعرق پتانسيل ناميده مي شود.
تبخير و تعرق واقعي: وقتي كه
توان تبخير كنندگي جو بيشتر از آب موجود در خاك يا گياه باشد، تبخير و تعرق
پتانسيل اتفاق نمي افتد و در اين شرايط مقدار تبخير و تعرق محدود به ميزان آب قابل تبخير از سطح
خاك و گياه مي شود كه آن را تبخير و تعرق واقعي مي نامند.
تبخير و تعرق گياه مرجع: همان
تبخير و تعرق پتانسيل براي پوشش گياهي چمن يا يونجه است كه بطور وسيع و با پوشش
يكنواخت و بطور كامل بر زمين سايه انداخته است و بدون محدوديت آب، تبخير و تعرق مي
كند. در عمل براي تعيين تبخير و تعرق هر گياهي،
اول تبخير و تعرق پتانسيل يا مرجع برآورد مي گردد و سپس با اعمال ضريب گياهي
مناسب، تبخير و تعرق واقعي گياه، تعيين ميگردد.