ضمن تجدید قدردانی از دکتر مرتضی خداقلی عزیز و همکاران ارجمندشان در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی اصفهان به پاس تهیه و ارسال گزارشات مستمر و ارزشمند وضعیت ماهانه‌ی خشکسالی کشور، مشروح گزارش نهائی سال آبی ۹۰ – ۸۹ این تیم سختکوش که برای تارنمای طبیعت بختیاری ارسال گردیده است؛ انتشار می بابد:
وضعیت خشکسالی ایران در سال آبی ۱۳۹۰ – ۱۳۸۹ (ابتدای مهر ۱۳۸۹ تا پایان شهریورماه ۱۳۹۰) :
با پایان یافتن شهریورماه پرونده سال آبی ۹۰ – ۸۹ به پایان رسید، سالی که ایران زمین یکی از کم باران ترین و خشک ترین سال ها را تجربه نمود. شروع سال آبی گذشته با پاییزی خشک آغاز گردید به طوری که در پایان پاییز خشکسالی شدید و بسیار شدید بیش از ۹۷ درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داد. در این فصل بارندگی در حدود ۱۸٫۵ میلی متر در مقایسه با بارش دراز مدت که حدود ۶۰ میلی متر است بیش از ۳ برابر کاهش نشان می دهد. پس از پاییز خشک، نگاه ها به آسمان دوخته شد تا شاید زمستان که پربارش ترین فصل سال در کشور است جبران خشکی پاییز را بنماید. اگرچه بارش دریافتی در این فصل ۱٫۲ برابر بارش درازمدت بود اما به دلیل توزیع نامناسب بارش، بیشتر نقاط ایران خصوصاً در نواحی مرکزی بارش های زمستانه نتوانست کمبود بارش های فصل قبل و نیز صدمات وارده را جبران نماید. پس از زمستان تمام امیدها به بهار و رگبارهای آن بسته شد تا شاید جوابگوی نیاز آبی عرصه های طبیعی و دیمزارها و کشتزارها گردد ولی بر خلاف انتظار در این فصل نیز بارش روند نزولی خود را ادامه داد و مقدار بارش دریافتی در این فصل ۴۴٫۵ میلی متر در مقایسه با بارش درازمدت ۶۱٫۴ میلی متر شد و سرانجام در فصل تابستان که خشک ترین فصل سال می باشد مشابه با سال های گذشته بارشی بیش از آنچه انتظار می رفت، دریافت نشد (نمودار شماره ۱)
در آخرین ماه از سال آبی ۹۰ – ۸۹ (شهریورماه) همچنان شاهد خشکسالی بر بخش وسیعی از کشور خصوصاً در نقاط مرکزی ایران بودیم. در مقایسه با سال گذشته (مهرماه ۱۳۸۸ تا پایان شهریورماه ۱۳۸۹) اگر چه وسعت ترسالی در نیمه جنوب شرقی افزایش یافت، اما به طور کلی بر وسعت خشکسالی افزوده شده است.
نتایج مطالعات انجام گرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی پایگاه مدیریت خشکسالی استان اصفهان در طی یک سال آبی و همچنین تجزیه و تحلیل نقشه‌های خشکسالی در این دوره (مهرماه ۱۳۸۹ تا پایان شهریورماه ۱۳۹۰) حاکی از آن می باشد که در ۸۹ درصد از گستره ایران، بارش دریافتی کمتر از میانگین درازمدت می باشد. خشکسالی متوسط با وسعتی در حدود ۶۱ درصد از بخش غربی کشور آغاز گشته و به صورت دو نوار یکی به بخش های شرق و شمال شرقی و نوار دیگر در امتداد کرانه های دریای عمان و خلیج فارس کشیده شده است. در ۲۲٫۵ درصد از وسعت کشور خشکسالی خفیف دیده می شود که یک ناحیه از آن از شمال پل دختر شروع شده و پس از دربرگرفتن استان های همدان، کردستان و بخش اعظم استان های تهران، زنجان، آذربایجان غربی و شرقی، کردستان و لرستان در امتداد کرانه دریای خزر خاتمه می یابد و ناحیه دیگر از فسا و لار آغاز گشته و مانند نواری ترسالی خفیف را در بخش جنوب شرقی احاطه نموده است. خشکسالی شدید با وسعتی در حدود ۴٫۷ درصد بخش شرقی استان اصفهان و نیز بیشتر وسعت استان یزد را شامل می شود و کمترین مساحت به خشکسالی بسیار شدید اختصاص یافته (۱٫۵ درصد) که همچنان گریبان گیر جاسک و چابهار می باشد. در شهریورماه ۳ کلاس ترسالی شامل ترسالی خفیف با ۹٫۳ درصد، ترسالی متوسط ۰٫۸ درصد و ترسالی شدید ۰٫۴ درصد در شمال غربی ترین نقطه ایران و در بخش جنوب شرقی به مانند ماه های گذشته دیده می شود، اما نسبت به مردادماه کمی بر وسعت آن افزوده شده است و در مجموع نزولات جوی در این بازه زمانی در ۱۱ درصد از مساحت کشور، از آمار دراز مدت آن پیشی گرفته است (نمودار شماره ۲)
مطالعات مقایسه ای وضعیت خشکسالی کشور از مهر تا پایان شهریور ماه سال جاری با دوره مشابه در سال گذشته نشان می دهد که درصد مناطقی که تحت سیطره خشکسالی هستند بیشتر از سال قبل می باشد، اما در سال گذشته پس از خشکسالی خفیف خشکسالی شدید بیشترین وسعت ایران رابه خود اختصاص داده در حالی که در سال جاری خشکسالی متوسط بر بخش اعظم کشور غلبه داشته و خشکسالی شدید بخش کوچکی را احاطه نموده است. همچنین مقدار بارش های دریافتی در سال گذشته در کل کشور بیشتر از سال جاری بوده که افزایش خشکسالی در سال جاری را نسبت به مدت مشابه در سال گذشته نمایان می سازد. بنابراین کاهش شدید بارش در پاییز ۸۹ و همچنین بارش های کم و با توزیع نامتناسب در فصل زمستان و بهار سبب کاهش ذخیره نزولات جوی، کاهش منابع آب و خشک شدن قنوات و آب های زیرزمینی شده که اثرات آن از جمله خشکسالی بر بخش های مختلف بویژه بخش کشاورزی بارز می باشد.
انتظار می رود با توجه به خشکسالی های سال های اخیر و احتمالا” ادامه شرایط نامطلوب کاهش بارش در سال آبی جاری مسئولان امر با نگاهی جامع تمام ابعاد خشکسالی را در نظر گرفته و استراتژی مدیریت ریسک خشکسالی را به جای مدیریت بحران بر گزینند.
خلاصه وضعیت خشکسالی ایران از مهر ۱۳۸۹ تا شهریورماه ۱۳۹۰ :
– مجموع بارندگی ایران در سال آبی ۹۰ – ۸۹ برابر ۱۹۱٫۷ میلی متر
– میانگین سالیانه مجموع بارندگی دراز مدت ایران ۲۳۰٫۹ میلی متر
– درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت: ۱۶٫۹ درصد
– بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه چابهار با ۸۱٫۲ درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین درازمدت و طی این مدت، بارندگی این ایستگاه نسبت به میانگین درازمدت به بیش از یک پنجم کاهش یافته است.
– بالاترین درصد ترسالی: ایستگاه زاهدان (استان سیستان و بلوچستان) با ۵۵٫۴ درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت که در طی آن بارندگی این ایستگاه نسبت به میانگین درازمدت بیش از ۱٫۵ برابر شده است.
– پرباران ترین استان: استان قزوین با حدود ۲۴٫۲ درصد افزایش بارش نسبت به میانگین درازمدت (نمودار شماره ۳)
– کم باران ترین استان: استان یزد با حدود ۴۸٫۱ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین درازمدت