چند روزی است هر فرصتی پیدا می کنم در مورد آنچه سونامی نمک دریاچه ی ارومیه نامیده می شود تحقیق می کنم. آیا چنین چیزی اصلا وجود دارد؟ آیا پیش از این چنین واقعه ای رخ داده است؟
ادعایی که از سوی دوستان مطرح می شود این است که با خشک شدن دریاچه ی ارومیه، نمکی که فعلا در آب آن وجود دارد بر سطح زمین باقی می ماند. بعد با وزش باد این نمک به طور گسترده ای پراکنده می شود و سلامت و حیات را در منطقه تحت تاثیر قرار می دهد. اما خب تا چه حد چنین ادعایی صحت دارد؟
اول اینکه واژه ی سونامی نمک به نظر یک کار دست ساز است تا یک عبارت علمی. این واژه در زبان انگلیسی فقط روی پایگاه های علمی یک جا و آن هم برای دریاچه ی ارومیه استفاده شده است و اصلا چنین چیزی جایی مطرح نگردیده است. در واقع این اصطلاح برای نشان دادن ابعاد پیش بینی شده برای فاجعه مورد استفاده قرار می گیرد.
واژه ی نزدیکی که به آن دیدم واژه طوفان نمک (Salt Storm) است. این واژه روی ویکیپدیا ارائه شده است و برای مثالش هم از مورد دریاچه ی آرال بهره گیری شده است (لینک). در همین گیر و دار به واژه ی اسپری نمک (Salt spray) هم برخوردم. البته در مورد طوفان نمک تصاویری هم روی وب هست که مورد زیر نمونه ای از آن است اما من هنوز نتوانسته ام مرجع معتبری در مورد پیدا کنم.
مرجع تصویر فوق این وبلاگ است.
در همین رابطه یک سری اصطلاحات دیگر هم وجود دارد. مثلا سطوح نمکی (Salt Flat) یا دریاچه های خشک (Dry Lakes). از دیگر مسائلی که به آن برخوردم بحث شوری خاک (Soil Salinity) است. آنچه برای جالب است اینکه به نظر می رسد طوفان های نمکی به اندازه ی ریزگردها شایع نباشند.
دوم اینکه برایم جالب است که با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از دریاچه تا کنون خشک شده است و نمک قابل توجهی برجای مانده است هنوز هیچ طوفان نمکی گزارش نشده و یا من خبری از افزایش شوری خاک در منطقه ندیده ام. امروز برای داده های شوری خاک دریاچه گشتم و البته مقاله ی زیر را دیدم:
تاثير آب آبياري بر شوري خاك اطراف درياچه اروميه
که در خلاصه مقاله اش می نویسد:
شوري خاك به دليل كاهش سطح آب دريا يكي از مشكلات اساسي در مناطق اطراف درياها و بويژه درياچه هاي آب شور مي باشد. برداشت بيش از حد آب شيرين و در نتيجه پيشروي و نفوذ آب شور به درون زمينهاي اطرف اين مشكل را حادتر ميكند. در مواقع خشكسالي آبهاي سطحي به شدت كاهش يافته و باعث مي گردد كه اولاٌ منبع تامين آب از آب سطحي به آب زيرزميني تغيير يافته و باعث برداشت بيش از حد آب شده و ثانياٌ ورودي به درياها كاهش يافته و سطح آب افت مي نمايد . در اين تحقيقتاث ير خشكسالي و برداشت آب برا ي آبياري بر روي شوري خاك هاي اطراف درياچه اروميه با استفاده از امكانات سيستم اطلاعات جغرافيايي بررسي شده است . شوري خاك اطراف اين درياچه ناشي از دو عامل كاهش سطح آب و آبهاي شور آبياري است . نتايج بررسي نشان داد كه استفاده از آب براي آبياري، جريان رودخانه را به سمت دريا را كاهش داده و باعث تسريع شوري خاك اطراف مي گردد. از سال 1373 تا 1383 حدود 3100 هكتار به زمينهاي شور اطراف اضافه شده است .بررسي هدايت الكتريكي آبهاي زيرزميني نشان داد كه خطر شوري در 9067 هكتار از زمينهاي اطراف متوسط، در 18183 هكتار زياد و در 11070 هكتار بسيار زياد است. عدم انطباق نقشه هاي شوري خاك با نقشه هاي شوري آب هاي زير زميني بيانگر اين واقعيت است كه علت اصلي شوري خاكها در اين منطقه استفاده از آبهاي زير زميني براي آبياري است.
به نظرم کمی غیرطبیعی است وقتی مساحت قابل توجهی از دریاچه به نمکزار تبدیل شده است هنوز هیچ شواهدی از انتشار ذرات نمک وجود نداشته باشد.
اما سوم، موضوع آرال است. آنقدر که من گشتم تنها جایی که بحث نمک به طور جدی وجود داشته و مشکلات متعددی را ایجاد کرده است آرال است. به نظرم باید بررسی های جدی تری در موردش انجام بدهم.