سید علی جوزی
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
سحر رضایان
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود
مهدی ایرانخواهی
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران
مرجان شاکری
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس
چکیده
این پژوهش با هدف تدوین برنامه راهبردی توسعه اکوتوریسم بخش شهداد کرمان به انجام رسید. به این منظور در گام نخست جاذبه‌های طبیعی و تاریخی-فرهنگی منطقه مورد مطالعه و محدوده‌های پیرامونی آن شناسایی شد. با تکمیل پرسشنامه کلاوسون در قالب روش هزینه سفر (TCM) ارزشگذاری، بررسی و تجریه و تحلیل شناساگر تفاضای اکوتوریسم منطقه مورد مطالعه به انجام رسید. با این هدف تعداد 220 عدد پرسشنامه کلاوسون در زمان حداکثر تقاضای تفرجگاهی (اسفند 1378 لغایت فروردین ماه 1388) در منطقه مطالعاتی تکمیل شد. بر اساس محاسبات انجام‌شده ارزش تفرجگاهی بخش شهداد کرمان در زمان مطالعه 5 میلیارد و 698 میلیون و 250 هزار ریال در ماه برآورد شد. در ادامه، به منظور تدوین و ارائه راهبردهای کمی توسعه اکوتوریسم از روش برنامه‌ریزی راهبردی SWOT بهره‌گیری شد. این روش مبتنی بر شناسایی عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهدیدات) محیط خارجی تحت بررسی است. در این راستا، شناسایی عوامل داخلی و خارجی به روش دلفی صورت پذیرفت. پس از شناسایی، عوامل داخلی و خارجی در قالب جدول‌های ارزشیابی عوامل داخلی (IFE) و ارزشیابی فاکتورهای خارجی (EFE) مرتب و سپس نمره‌دهی و وزن‌دهی به این عوامل با استعانت از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم‌افزار EXPERT CHOISE انجام شد. نتایج استخراج‌شده از این جدول‌ها مؤید آن بود که به زعم وجود جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی کم نظیر، که بالقوه می‌تواند این عرصه را به قطب گردشگری طبیعت در مناطق کویری کشور بدل نمایند، وجود کمبودهایی همچون ضعف در امکانات زیربنایی و عدم معرفی و تبلیغات نامناسب سبب شده محدوده تحت بررسی در جدول برنامه‌ریزی راهبردی در شرایط رقابتی (استراتژی ST) قرار گیرد. در ادامه با هدف تدقیق و تلفیق اطلاعات حاصل از ارزشیابی عوامل داخلی و خارجی، جدول برنامه‌ریزی راهبردی کمّی (QSPM) تکمیل شد. بر اساس نتابج این جدول سه استراتژی پیشنهاد شد که از این میان، جلب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی از طریق ارائه تسهیلات بانکی با دوره بازگشت طولانی مدت و واگذاری انفال در قالب اسناد نود و نه ساله با امتیاز مأخوذه 5/12 به عنوان مهترین راهبردهای توسعه اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه در یک دوره 25 ساله قابل اشاره است.