منابع زیرزمینی آب به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آبهای سطحی و
بارندگی تغذیه می شوند ، بنابراین استفاده پایدار از این منابع به معنای
برداشت محدود از آنهاست.
در سالهای اخیر در بسیاری از كشورهای جهان برداشت آب از منابع
زیرزمینی از میزان تغذیه سالانه آنها بیشتر است. این امر به معنای استخراج
و استفاده از آبی است كه در طول هزاران سال در لایه‌های آب‌دار زمین ذخیره
شده است ، با این كار سطح آبهای زیرزمینی در منطقه روز به روز افت كرده و
سرانجام به جایی خواهد رسید كه دیگر آبی برای استخراج وجود نخواهد داشت.
پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی به معنای خشك شدن مناطق پایین دست و از بین رفتن چاه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌های آن است.
در سال 2005 میلادی چین، هند و ایران رتبه‌های اول تا سوم برداشت
بیش از حد از منابع زیرزمینی آب را داشته اند. ایران به طور متوسط سالانه
پنج میلیارد مترمكعب آب بیش از ظرفیت لایه‌های آب‌دار زمین از آنها
بهره‌برداری می كند. این مقدار آب معادل آب مورد نیاز برای تولید یك سوم
كل غله تولیدی این كشور است.
به عنوان مثال سطح آبهای زیرزمینی در منطقه چناران در شمال شرقی
ایران كه منطقه كوچك اما بسیار پراهمیتی برای كشاورزی است، در سالهای
پایانی دهه 90 میلادی به صورت میانگین 8/2 متر در سال افت داشته است كه
چاه‌های حفر شده جهت تامین آب كشاوزی و همچنین تامین آب آشامیدنی شهر مشهد
عامل این اتفاق بوده است.
پس از یخچالها منابع آب زیرزمینی دومین منبع آب شیرین موجود در
جهان است ، در نقاطی كه آبهای سطحی همانند دریاچه ها و رودخانه ها وجود
نداشته و یا غیر قابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع آب زیرزمینی
برطرف می شود .
حدود یك سوم جمعیت جهان وابسته به آب زیرزمینی بوده و بیش از 70
درصد منابع آب زیرزمینی به مصرف كشاورزی می رسد، بنابراین توسعه كشاورزی و
صنعت باعث افزایش برداشت از منابع مذكور شده و برداشت بی رویه از مخازن آب
زیرزمینی موجب شده كه میزان تغذیه آبخوان جوابگوی برداشت نبوده و سطح آب
زیرزمینی افت كند.
افت سطح آب زیرزمینی مشكلاتی همچون خشك شدن چاه های آب ، كاهش دبی
رودخانه و آب دریاچه ها ، پایین آمدن كیفیت آب ، افزایش هزینه پمپاژ و
استحصال آب و نشست زمین را بدنبال دارد.
كسری حجم مخزن آب زیرزمینی جهان سالانه بین 750 تا 800 میلیارد متر
مكعب است و مجموع كسری حجم مخزن آب زیرزمینی در كشورهای هند ، چین ،
ایالات متحده ، آفریقای شمالی و یمن بیش از 160 میلیارد متر مكعب در سال
است.
‘ محمد امینی ‘ رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان
مازندران دراین مورد می گوید : به دلیل برداشت بی رویه از سفره های آبهای
زیرزمینی ، هر 10 سال شاهد نیم متر افت سطح آبهای زیر زمینی در كشور هستیم.
وی معتقد است در حقیقت با این كار پوشش طبیعی و جنگلی را حذف و به
جای آن در پایین دست كشاورزی را ترویج می‌كنیم و باعث زیاد شدن اراضی می
شویم اما باید در نظر داشته باشیم مقدار آبی كه از منابع زیر زمینی برداشت
میشود بسیار سنگین است
عضو هیات علمی سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج كشاورزی ادامه می دهد :
وقتی اراضی كشاورزی افزایش می یابد بدون شك نیاز به آب بیشتری احساس می شود
كه با وجود كاهش نزولات جوی و خشكسالی به برداشت آب های زیر زمینی پناه می
آورند كه ادامه این روند در دراز مدت فاجعه به بار خواهد آورد.
وی معتقد است: این آن توسعه پایدار نیست كه ما دنبالش هستیم بلكه این روند ما را با بحران مواجه می كند.
فرسایش / رسوب
دركنار برداشت های بی رویه از منابع آبی زیر زمینی ، صدمات دیگری
نیز به محیط زیست وارد می كنیم كه باعث می شود فرسایش خاك بالا برود ، رسوب
پشت سدها زیاد شود كه منجر به جاری شدن سیل و بروز خسارات سنگین و گاهی
جبران ناپذیر می شود.
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران گفت:
امسال شاهد وقوع سیل های زیادی در شمال كشور بودیم ، فقط در تیرماه سالجاری
سه بار سیل در شمال كشور رخ داده است كه علت آن حذف پوشش گیاهی و دستكاری
رودخانه ها به منظور برداشت مصالح و مواد از بستر آنها است.
وی افزود: متاسفانه برداشت مصالح از بستر رودخانه ها بسیار زیاد و
بی برنامه است و ما نگران تغییر هیدرولوژی ، شكل هندسی و شیب طولی رودخانه
ها هستیم كه اگر این اتفاق بیفتد بدون شك حیات آبزیان آن منطقه نیز به خطر
خواهد افتاد.
تاثیر سد سازی بر تخریب طبیعت
بد نیست بدانیم یكی از مهمترین اثرات سوء سد سازی قطع ارتباط
زیستگاه موجوداتی است كه در این مسیر در جهت بقای نسل و زادآوری در تردد
هستند.
امینی معتقد است ؛ نمی توانیم سد نسازیم چون نیاز جامعه است اما
امروزه سدهای بزرگ در دنیا منسوخ شده است و به جای آن سدچه های كوچك ساخته
می شود و نیازها به شكل بومی و منطقه ای تامین می شوند.
وی می گوید : وقتی برای احداث سد منطقه وسیعی از جنگل و طبیعت را
نابود كنیم ، چگونه و با چه قیمتی می توان این خسارت زیست محیطی را جبران
كرد ، وقتی به دره هراز، فیروزكوه و جاده چالوس صدمه وارد كنیم چه چیزی می
تواند جایگزین آن همه زیبایی و نعمت شود. متاسفانه امروزه شاهد چنین
اقداماتی در جای جای كشور هستیم كه توجیهشان رونق كشاورزی است اما به چه
قیمتی !!!
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران می گوید :
استدلال اینكه جنگل را تخریب كنیم تا كشاورزی را در پایین دست رونق دهیم
به هیچ عنوان درست و قابل قبول نیست بنابراین باید كاری كنیم كه هم منابع
طبیعی را حفظ كنیم و هم كشاورزی را رونق دهیم. كاری كه امروزه در تمام دنیا
در حال انجام است. در واقع كشاورزی پایدار همین است نه اینكه بخشی از
طبیعت را فدای توسعه كشاورزی كنیم!
*** بحران آفات
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از 30 عامل آفت‌زا در جنگل‌های شمال وجود
دارد كه گروه وسیعی از درختان را در برگرفته و برخی گونه‌های با ارزش نظیر
‘ملج ‘ و شب خسب ‘ را به حد انقراض نزدیك كرده است.
امینی می گوید: اگر وضعیت بحران آفات در منابع طبیعی را بگوییم
بدون شك یك حس ناامنی به انسان دست می دهد و این سوال پیش می آید كه چرا
اینقدر آفت در حال توسعه است!
وی افزود: كشاورزان برای مبارزه با آفات از سموم مختلف شیمیایی
استفاده می كنند ، بعد از مدتی آفات در مقابل سموم مقاوم می شوند و
كشاورزان مجبور به مصرف بیشتر این سموم هستند و به همان نسبت آفات نیز
مقاوم تر می شوند ، هم اینكه سمومی كه مصرف میشود وارد آبها و چرخه طبیعت
می شود .
امینی اظهارداشت: امروزه بسیاری از گیاهان ما دارای فلزات سنگین
هستند كه به مصرف دام می رسند و دام نیز به عنوان غذا وارد چرخه مصرف انسان
می شود كه متاسفانه به شكل های مختلف مانند انواع بیماری ها از جمله سرطان
ها بروز می كند.
وی معتقد است ؛ بد رفتاری كردن با طبیعت و محیط زیست صدمات سنگینی
را به طبیعت و انسان وارد می كند و دولت برای جبران آن در بخش های مختلف
درمان ، سیل و سایر مسائل در حال هزینه كردن است ، اینجاست كه مصداق ‘
پیشگیری بهتر از درمان است’ را می توان درك كرد.
تعیین ارزش اقتصادی محیط زیست
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران ادامه می
دهد كه متاسفانه در چند سال اخیر شاهد ساخت و سازهای بی رویه ای در طبیعت
هستیم و افراد بدون در نظر گرفتن ارزش زیست محیطی منطقه اقدام به ساخت ویلا
و آپارتمان می كنند ، این در حالی است كه در ماده 12 قانون افزایش بهره
وری كشاورزی و منابع طبیعی پیش بینی شده كه هر كس هر صدمه ای به محیط زیست و
منابع طبیعی وارد كند باید هزینه اش را بیردازد ، این قانون شامل دستگاه
های دولتی و اشخاص هم می شود.
وی تاكید كرد: باید ارزش اقتصادی اكوسیستم ها را مشخص كنیم ، یعنی
قیمت واقعی اكوسیستم در هر هكتار تعیین شود ، مثلا یك هكتار جنگل چقدر آب
را در خود ذخیره می كند یا چقدر رطوبت تولید می كند و اینكه چه مقدار
گیاهان و جانورانی به این اكوسیستم وابسته اند را مشخص كنیم.
امینی گفت: متاسفانه در جنگل های شمال كشور در برخی مناطق ویلاهایی
ساخته شده كه ارزش اكوسیتسمی آن منطقه در هر هكتار پنج میلیارد تومان است
در حالی كه افراد بدون توجه به این ارزش ها اقدام به ساخت ویلا می كنند.
به گفته وی علاوه بر ساخت و سازهای غیر اصولی متاسفانه در بسیاری
موارد شاهد این هستیم كه گردشگران در جنگل ها و زیر درختان آتش روش می كنند
و یا برای برپا كردن آتش به راحتی شاخ و برگ درختان را می برند كه این
مساله نیاز به فرهنگ سازی دارد.
همچنین اجرای پروژه های عمرانی و زراعی بلای طبیعت شده ، به عبارتی
زیستگاه ها فدای بخشی از فعالیت های انسانی می شود كه به اعتقاد امینی اگر
روند به همین شكل ادامه یابد بدون شك در آینده ای نزدیك دچار بحران خواهیم
شد یعنی نه می توان جلوی سیل ، آفات و یا خشكسالی را گرفت.
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران تاكید
كرد: همچنین باید ارزش هر درخت مشخص شود كه در این صورت اگر فردی خواست
آسیبی وارد كند، هزینه آن را بپردازد، یا اگر تعاونی یا نهاد دولتی یا غیر
دولتی بخواهد پروژه ای اجرا كند در صورت مقرون به صرفه نبودن آن كار را
انجام ندهد، البته این روند نیاز به نظارت و اجرای دقیق و منظم دارد یعنی
وقتی عدد اعلام شد باید قانون، قوه قضاییه و نیروی انتظامی با هم هماهنگ در
كنار هم عمل كنند.
امینی تاكید كرد: تعیین ارزش اقتصادی است كه باعث می شود حفاظت از زیستگاهها به صورت منطقی و پایدار اجرا شود