فصل سوم - آبهای
زیرزمینی
ماده 23 - استفاده از منابع آبهای زیرزمینی به استثنای موارد مذكور در ماده 25 این
قانون از طریق حفر هر نوع چاه و قنات در هر نقطه از كشور با‌اجازه و موافقت وزارت
آب و برق باید انجام شود و وزارت مذكور با توجه به خصوصیات هیدروژئولوژی (شناسایی
طبقات زمین و آبهای زیرزمینی)منطقه و مقررات پیش‌بینی شده در این قانون نسبت به
صدور پروانه حفر اقدام می‌كند.
تبصره 1 - برای استفاده از چاه و سایر تأسیسات استخراج
آبهای زیرزمینی كه قبل از تاریخ تصویب این قانون ایجاد شده است تحصیل پروانه‌مصرف
طبق این قانون الزامی است. ترتیب انتشار آگهی برای اطلاع عموم و صدور پروانه و
مرجع صدور پروانه و سایر شروط و تعهدات طبق مقررات‌مصوب وزارت آب و برق كه با
رعایت ماده 14 تعیین می‌شود خواهد بود.
تبصره 2 - چاههایی كه از تاریخ 42.7.14 با توجه به
قوانین و مقررات طبق تشخیص وزارت آب و برق در مناطقی كه از طرف وزارت آب و برق‌ممنوع
یا محدود اعلام و آگهی شده و همچنین طبق این قانون غیر مجاز و بدون پروانه حفر شود
بدون پرداخت هیچ گونه خسارت به تشخیص وزارت‌آب و برق مورد استفاده آبیاری قرارداده
یا با حضور نماینده دادستان محل مسدود خواهد شد.
ماده 24 - وزارت آب و برق مجاز است در مناطقی كه با بررسیهای علمی و فنی معلوم شود
كه سفره آب زیرزمینی در اثر ازدیاد مصرف یا علل دیگر‌پایین می‌رود همچنین در
مناطقی كه طرحهای آبیاری جامع و استفاده از آبهای زیرزمینی به منظور ملی كردن آب
در ناحیه‌ای از طرف دولت باید اجرا‌گردد با حدود جغرافیایی مشخص حفر چاه عمیق یا
نیمه عمیق و یا قنات را ممنوع سازد و رفع این ممنوعیت منوط به اجازه مجدد وزارت آب
و برق‌است.
ماده 25 - احداث چاه در هر محل و استفاده از آب آن برای مصرف خانگی و شرب و بهداشتی
و باغچه تا ظرفیت آبدهی 25 متر مكعب در شبانه‌روز مجاز است و احتیاج به صدور
پروانه حفر ندارد. وزارت آب و برق در موارد لازم می‌تواند از این نوع چاهها به
منظور بررسی آبهای منطقه و‌جمع‌آوری آمار و مصرف آن بازرسی كند.
تبصره - در صورتی كه حفر این قبیل چاهها موجب كاهش یا
خشكانیدن آب چاه و یا قنات مجاز مجاور گردد وزارت آب و برق می‌تواند در صورت‌عدم
توافق مالكین به شكایت شاكی رسیدگی و در صورت احراز این موضوع چاه جدید را مسدود و
یا از حفر و بهره‌برداری آن جلوگیری كند.
ماده 26 - تا زمان اجرای ملی شدن آب در هر ناحیه یا منطقه حق هر یك از صاحبان اراضی
از چاه یا قنات مشاع و مشترك متناسب با سهامی است‌كه برای حفر چاه یا قنات و احداث
تأسیسات پرداخته یا توافق كرده‌اند و در صورت كمبود یا ازدیاد آب، آب موجود به
نسبت سهامشان تقسیم یا‌نوبت‌بندی خواهد شد.
ماده 27 - دارندگان پروانه چاه مسئول جلوگیری از آلودگی آب داخل چاه هستند و موظفند
طبق مقررات بهداشتی عمل كنند.
ماده 28 - دارندگان پروانه‌های صادره پس از اعلام ملی شدن آب در هر منطقه به هیچ
عنوان مجاز به آب فروشی نیستند مگر اینكه پروانه به نام‌شركت تعاونی روستایی و یا
شركت سهامی زراعی صادر شده باشد كه در این صورت مجازند به اعضاء شركت بفروشند.
تبصره - در مورد چاههایی كه قبل از تصویب این قانون به
طور مجاز احداث شده‌اند و ظرفیت استخراج آب این قبیل چاهها بیش از میزان مصرف‌مفید
صاحبان پروانه باشد و مازاد آنها با ارائه شواهد و قرائن قبل از تصویب این قانون
برای امور كشاورزی و صنعتی و یا شهری مصرف مفید داشته‌است برای مصرف‌كنندگان آب
مازاد با توجه به مقررات مربوط پروانه جداگانه صادر خواهد شد و نرخ آب با رعایت
هزینه‌های جاری و استهلاكی طبق‌معیارهای وزارت آب و برق با احتساب بهره تا 8% نسبت
به سرمایه از طرف مصرف‌كننده به صاحب چاه پرداخت می‌شود و در صورتی كه‌مصرف‌كنندگان
از پرداخت منظم بهای آب خودداری كنند طبق ماده 53 این قانون با آنان رفتار خواهد
شد.
ماده 29 - وزارت آب و برق موظف است بنا بر تقاضای درخواست‌كننده حفر چاه یا قنات و
به منظور راهنمایی فنی و علمی متخصصین خود را به‌محل اعزام و امكان حفر چاه یا
قنات را از لحاظ فنی و اقتصادی مورد بررسی قرار داده و راهنمایی كند و پنجاه درصد
هزینه كارشناسی به عهده متقاضی‌خواهد بود.
تبصره - شركتهای تعاونی روستایی و شركتهای سهامی زراعی
به جای 50% فقط 20% هزینه كارشناسی پرداخت خواهند كرد.
ماده 30 - در مواردی كه آب شور و یا آب مخلوط با املاح معدنی غیر قابل مصرف با آب
شیرین مخلوط شود وزارت آب و برق می‌تواند مجرای‌آب شور یا مخلوط به املاح را مسدود
كند و در صورتی كه این كار از لحاظ فنی امكان‌پذیر نباشد چاه یا مجرا را بدون
پرداخت خسارت عندالاقتضاء‌مسدود یا منهدم سازد.
ماده 31 - برای جلوگیری از اتلاف آب زیرزمینی خصوصاً در فصولی از سال كه احتیاج به
بهره‌برداری از آب زیرزمینی نباشد دارندگان پروانه‌چاههای آرتزین موظفند از طریق
نصب شیر و دریچه از تخلیه دائم آب زیرزمینی جلوگیری كنند.
ماده 32 - در چاهها آرتزین كه از آنها آب زیرزمینی به خودی خود از سطح زمین خارج می‌شود
و در چاههای نیمه آرتزین كه در آنها سطح ایست آبی‌بالاتر از سطح اولیه برخورد به
آب است دارندگان پروانه چاه مكلفند به وسیله پوشش جداری و یا طرز مناسب دیگر به
تشخیص وزارت آب و برق از‌نفوذ آب مخزن تحت فشار در قشرها دیگر جلوگیری كنند.
ماده 33 - هر چاه به استثناء چاههای مذكور در ماده 25 باید مجهز به وسائل اندازه‌گیری
سطح آب و میزان آب استخراج شده باشد، دارندگان پروانه‌مكلفند گزارش مقدار آب مصرف
شده را طبق معیارها و درخواست وزارت آب و برق بدهند.
تبصره - وزارت آب و برق مجاز است در موارد لازم برای
اندازه‌گیری آب قنوات وسائل اندازه‌گیری را به هزینه خود تعبیه نماید. حفظ و
نگهداری‌وسائل مزبور و اندازه‌گیری بده آب قنات با اداره‌كنندگان قنات خواهد بود.
ماده 34 - اشخاص حقیقی و حقوقی كه حرفه آنها حفاری است و با وسائل موتور اقدام به
حفر چاه یا قنات می‌كنند باید پروانه حفاری از وزارت آب‌و برق تحصیل كنند و بدون
داشتن پروانه حفاری مجاز به اقدام حفاری با وسائل موتوری نخواهند بود.
اشخاص مذكور موظفند كلیه شروط مندرج در پروانه حفاری را
رعایت كنند و در صورت تخلف پروانه حفاری آنها لغو خواهد شد و اگر بدون پروانه‌حفاری
اقدام به حفر چاه كنند اشخاص حقیقی و در مورد شركتها و سازمانها مدیران عامل
شركتها و یا سازمانها نیز به مجازات مقرر در ماده 60 این قانون‌محكوم خواهند شد و
به علاوه وزارت آب و برق می‌تواند دستگاه حفاری را مجاناً به سود دولت ضبط كند.
ماده 35 - هر گاه در اثر حفر چاه یا قنات جدید آب چاه یا قنات مجاور نقصان یابد و یا
خشك شود در صورتی كه برای صاحب چاه یا قنات مجاور‌استفاده از آب چاه یا قنات جدید
ممكن باشد مقدار آب سابق او در قبال شركت در هزینه بهره‌برداری به تشخیص وزارت آب
و برق از چاه یا قنات جدید‌تأمین خواهد شد و الا صاحب یا صاحبان چاه یا قنات جدید
باید خسارات صاحب یا صاحبان قنات یا چاه را كه میزان آب از طرف وزارت آب و برق‌تعیین
می‌شود به پردازند و در صورت استنكاف از تأدیه خسارت مزبور طبق مقررات قسمت آخر
ماده 53 قابل وصول است.
تبصره - ملاك تعیین میزان آب یا خسارت معدل پنج سال
اخیر مصرف مفید آب قنات یا چاه در دوران بهره‌برداری است و تعداد ساعات‌بهره‌برداری
در سال بر حسب شرایط اقلیمی نقاط مختلف كشور و دوره كشت و آبیاری طبق نظر كارشناس
وزارت آب و برق تعیین می‌شود.
ماده 36 - وزارت آب و برق و مؤسسات و شركتهای آبیاری تابع می‌توانند آبدنگها و
آسیابهایی را كه موجب نقصان آب و یا اخلال در امر تقسیم آب‌می‌شوند به ترتیب مقرر
در ماده 50 خریداری كنند.
ماده 37 - قنات یا چاهی كه چهار سال متوالی بایر یا به علت نقصان فاحش آب عملاً مسلوب‌المنفعه
تشخیص شود و مالك یا مالكین آن با اعلام‌كتبی وزارت آب و برق در مدتی كه از یك سال
تجاوز نكند.
نسبت به دائر كردن قنات یا چاه اقدام نكنند متروك تشخیص
و مجاناً جزء منابع ملی شده محسوب می‌شود وزارت آب و برق می‌تواند چاه یا قنات‌متروك
را رأساً مورد استفاده قرار دهد و یا اجازه بهره‌برداری آن را به دیگری واگذار
نماید و عندالاقتضاء اجازه حفر چاه یا قنات در حریم چاه یا قنات‌متروك صادر نماید.
ماده 38 - اگر كسی مالك چاه یا قنات یا مجرای آبی در ملك غیر باشد تصرف چاه یا مجرا
فقط از نظر مالكیت قنات و مجرا و برای عملیات مربوط‌به قنات و چاه و مجرا خواهد
بود و صاحب ملك می‌تواند در اطراف چاه و مجرا و یا اراضی بین دو چاه تا حریم چاه و
مجرا هر تصرفی كه بخواهد‌بكند مشروط بر اینكه تصرفات او موجب ضرر صاحب قنات و چاه
و مجرا نشود.
تبصره - تشخیص حریم چاه و قنات و مجرا در هر مورد با
وزارت آب و برق است.
ماده 39 - آیین‌نامه اجرایی مواد این فصل توسط وزارت آب و برق پیشنهاد و پس از تصویب
هیأت وزیران به موقع اجرا گذارده می‌شود.
فصل چهارم - حفاظت و نگهداری تأسیسات مشترك
ماده 40 - كلیه شركاء در حفاظت و نگهداری چاه - قنات - نهر - جوی و استخر و هر منبع
یا مجرای آب مشتركی به نسبت سهم مسئولند.
ماده 41 - مصرف‌كنندگان آب از مجاری و سر دهنه مشترك مسئول نگاهداری تأسیسات مشترك
هستند و هیچكس بدون اجازه وزارت آب و برق‌حق احداث و تغییر مقطع و مجرای آب و
انشعاب جدید را ندارد و هر بالا دستی مسئول خساراتی است كه از عمل غیر متعارف او
به پایین دستی وارد‌می‌آید.
ماده 42 - هیچ نهر و جوی و قنات و چاهی نباید در جاده عمومی و خصوصی و حریم آنها به
صورتی باشد كه ایجاد خطر و مزاحمت برای عابرین‌و وسائط نقلیه كند مالك یا مالكین
موظفند روی آن را به نحوی بپوشانند كه خطر یا خسارتی برای عابرین و وسائط نقلیه و
راه به وجود نیاورد.
در صورتی كه مالك یا مالكین از اجرای اخطار كتبی وزارت
راه و شهرداری (در شهرها) به مدت یك ماه طبق مشخصات فنی وزارتین آب و برق و راه‌در
رفع خطر اقدام نكنند و همچنین در صورت عدم استفاده و یا اعراض و انصراف از بهره‌برداری
به مدت سه سال متوالی با توجه به اخطار كتبی وزارت‌آب و برق به مالك یا مالكین
چنانچه در مدت سه ماه از تاریخ اخطار اقدامی به عمل نیاورد این گونه مجاری متعلق
به دولت خواهد بود.
تبصره - احداث نهر یا جوی و یا چاه و قنات و نظایر آن
در راهها و حریم آنها موكول به تحصیل اجازه از وزارتین راه و آب و برق و در معابر
شهرها‌با جلب موافقت شهرداری از وزارت آب و برق خواهد بود.
مشخصات فنی مندرج در اجازه‌نامه لازم‌الاجرا است.
ماده 43 - هر گاه استفاده‌كنندگان مشترك نهر یا جوی یا چاه یا قنات و امثال آن حاضر
به تأمین هزینه آن نشوند هر یك از شركاء می‌توانند به تصدیق‌وزارت آب و برق در
خصوص لزوم تعمیر و میزان هزینه آن - نهر یا جوی یا چاه یا قنات را شخصاً تعمیر و
سهم شریك یا شركاء مستنكف را به اضافه12% زیان تأخیر در سال از او مطالبه كند.
در موارد فوق میزان هزینه تعمیرات و انجام آن باید به
گواهی وزارت آب و برق برسد و سهم شریك یا شركاء مستنكف بر طبق مقررات مربوط به
اجرای‌اسناد رسمی لازم‌الاجرا به وسیله اجرای ثبت به تقاضای ذینفع وصول خواهد شد.
تبصره - وزارت آب و برق وظایف مربوط به اجرای این ماده را
در سطح روستاها به وزارت اصلاحات اراضی و تعاون روستایی واگذار خواهد كرد.
ماده 44 - برای كسانی كه پروانه مصرف آب دارند استفاده از اراضی دیگران به منظور
نهركشی و انتقال آب و نگاهداری تأسیسات مربوط به آن مجاز‌است و مالك زمین محق به
دریافت ارزش زمین و خسارت وارده طبق نرخ عادله است كه قبل از آغاز كار ترتیب
پرداخت آن داده شود مشخصات فنی‌نهر و تأسیسات باید به نظر وزارت آب و برق تعیین
گردد.
ماده 45 - هر گاه آب‌بران نتوانند در مورد مسیر و یا طرز انشعاب آب از مجرای طبیعی
با یكدیگر توافق نمایند وزارت آب و برق می‌تواند با توجه به‌اینكه به حق دیگری
لطمه‌ای نرسد مسیر یا انشعاب را تعیین كند.
ماده 46 - در مورد آبهای سطحی حل اختلافات حاصل در امر تقدم یا اولویت و كیفیت و
كمیت و همچنین اختلافاتی كه موجب تأخیر آبرسانی‌می‌شود و تقسیم و مصرف آب در مرحله
اول از طریق كدخدامنشی توسط سرآبیاران و میرابان باید فیصله پذیرد و در صورت ادامه
اختلاف مدیر منطقه‌و یا رییس ناحیه موظف به مداخله و رسیدگی و اظهار نظر است.
نظر رییس ناحیه یا مدیر منطقه موقتاً تا اجرای قانون
ملی شدن آب در آن ناحیه قطعی است و مأمورین انتظامی موظف به اجرای آن هستند.
ماده 47 - هر نهری كه در زمین دیگری جریان داشته در صورتی كه به تشخیص وزارت آب و
برق پنج سال خشك و بلااستفاده مانده باشد حق مجرا‌از بین خواهد رفت.
ماده 48 - در مواردی كه انهار مورد استفاده مانع از عملیات عمرانی صاحب زمین گردد،
صاحب زمین می‌تواند به جای نهر مذكور مجرای دیگری از‌نهر با تصویب وزارت آب و برق
به صورتی كه سبب تفریط آب و یا موجب اشكال در امر آبیاری نگردد به هزینه خود احداث
كند.
ماده 49 - وزارت آب و برق مكلف است سهام اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر دولتی در شركتهای
آبیاری را كه قسمتی از سهام آن متعلق به دولت‌است در ازاء پرداخت مبلغ اسمی هر سهم
خریداری نموده و این شركتها را در سازمانها یا شركتهای آب منطقه‌ای ادغام كند
صاحبان این گونه سهام‌موظف به فروش سهام مربوط به وزارت آب و برق هستند.