چرا درباره خفاشها؟
من به یک جک و جانورهایی ارادت دارم. یک گروهشان کرکسها هستند که اینجا (+) به مناسب روز جهانی کرکسها دربارهشان نوشتم و گروه دیگر خفاشها هستند. سازمان ملل سال 2011 و 2012 را سال جهانی خفاشها اعلام کرده است (+) و این بهانه خوبی است تا من در راستای ارادتم مطلبی اینجا بنویسم و قربان این جک و جانورهای عزیز با همه آن ظرافتها و ریزهکاریهای بدنشان، با آن قیافههای نه چندان دلچسبشان و با آن رمزآلودیشان بروم!
کمی درباره خفاشها …
خفاش جانور چندان محبوبی نیست و معمولا نقش منفی افسانهها و قصههای قدیمی است. یک دلیل مهمش شبزی بودن این جانور است. دنیای شب برای ما آدمها ناشناخته بوده و هست. کلا انگار ما یک ترس ذاتی از شب داریم و هر چیزی که در دنیای تاریک شب اتفاق بیفتد. همین است که بسیاری از جانوران شبزی در گذشته هیولا دانسته میشدند و منفور بودند. این روزها ما بیشتر درباره دنیای شب میدانیم، چراغهای متنوعی برای روشن کردن شب داریم، اما همچنان برای بسیاری از ما همان قصهها و افسانهها باورمان را درباره جانوران شبزی میسازند. برخلاف باور عمومی خفاشها کور نیستند. علاقهای به هجوم به موی سر انسان ندارند و به ندرت دیده شده باعث انتقال بیماری میان انسانها و حیوانات شوند.
در دنیا بیش از 1200 گونه خفاش وجود دارد، یعنی یک پنجم کل گونههای پستانداری که در جهان زندگی میکنند. در ایران 34 گونه خفاش وجود دارد که 33 نوع آنها از خفاشهای حشرهخوار هستند و یکی از آنها از انواع خفاشهای میوهخوار است. در ایران از انواع خفاشهای خون آشام زندگی نمیکنند.
اگر خفاشها نبودند قطعا دنیای ما توسط میلیونها میلیون حشره و جانور بیمهره شبزی به تدریج خورده و نابود میشد. هر فرد نوعی خفاش به نام خفاش قهوهای کوچک، تنها در عرض یک ساعت میتواند بیش از 1000 حشره با جثهای در حد و اندازه پشه را شکار کند! یا یک کلنی 150تایی از خفاشهای قهوهای بزرگ میتوانند در طول تابستان مزرعهای را از آسیب 33 میلیون کرم ریشه حفظ کنند! بسیاری از گیاهان میوهدار در جنگلهای بارانی دنیا، برای دانه پراکنی وابسته به خفاشهای میوهخوار هستند. حتی فضولات خفاشها نیز بسیار مفید است، هم برای جانورانی که در غارها زندگی میکنند و هم برای ما. باکتریهای مفیدی که در میان این فضولات زندگی میکنند، برای ساخت مواد شوینده، زدودن سم از زبالهها و تولید آنتی بیوتیکها کاربرد فراوان دارند. به تازگی با استفاده از بزاق نوعی خفاش خون آشام مادهای ضد انعقاد خون برای درمان بیماران مبتلا به سکته مغزی ساخته شده است و … فهرستی باند بالا از شگفتیها و فواید دیگر که به این زودیها به انتهایش نمیرسیم.
با همه ترس و وحشتی که ما از خفاشها داریم، آنها بسیار آسیبپذیر هستند. بسیاری از انواع خفاشها در دنیا، در معرض خطر انقراض هستند. به عنوام مثال، پنجاه درصد خفاشهای آمریکا را در فهرست جانوران در خطر انقراض یا نیازمند حمایت قرار دادهاند. یکی از دلایل آسیب پذیری بالای این پستانداران پرنده، نرخ بسیار پایین زاد و ولدشان است. خفاشها پایینترین نرخ زاد و ولد را به نسبت دیگر پستانداران هم جثهشان دارند، یعنی یک بچه در هر سال. اما مهمترین عامل آسیب زننده به خفاشها انسان است. روز به روز میزان استفاده از آفت کشها و سموم کشاورزی در دنیا بیشتر میشود و این یعنی روز به روز غذاهای محبوب خفاشها سمیتر و آلودهتر میشوند و آنها را میکشد. حالا بماند که ما به خاطر ترسمان یا تغییر الگوهای خانه سازی و ساختمانسازیمان یا به خاطر علاقه به نورانی کردن دنیای شب، محلهای مناسب زندگیشان را روز به روز محدودتر میکنیم.
منابعی که به درد میخورند
فتحالله امیری یک فیلم مستند بسیار خوش ساخت و تکنیکی درباره خفاشهای غار خفاش دهلران ساخته است به نام «زندگی در کسوف». این فیلم جوایز متعددی برده است و به خاطر استفاده از تکنولوژیهای جدید فیلمبرداری فیلم مستند کمنظیری در دنیای مستندسازی ایران است. اینجا (+) و اینجا (+) دربارهاش ویژگیهای فیلم و جایزههایی که گرفته و اینجا (+) هم نقدی دربارهاش بخوانید. این فیلم دیشب (5 تیر ماه 91) و امروز از شبکه مستند پخش شده است. میتوانید با سروش سیما تماس بگیرید و آن را سفارش بدهید.
منابع فارسی درباره خفاشها، به خصوص خفاشهای ایران چندان زیاد نیست. چند صفحهای دربارهشان میتوانید در کتاب دانشنامه حیات وحش ایران – مهرهداران یا کتاب راهنمایی صحرایی پستانداران ایران یا دیگر کتابهایی مانند اینها پیدا کنید. اما منابع انگلیسی بسیار است و تنوع فراوانی هم دارد. در بین منابع مجازی اول از همه میتوانید سراغ وب سایت رسمی سال خفاشها (+) بروید. به سایت موسسه بینالمللی حفاظت از خفاشها (+)، یکی از همکاران اصلی برگزاری این سال هم میتوانید سر بزنید و اینجا (+) یاد بگیرید چهطور یک خانه برای خفاشها بسازید و اینجا (+) به شرکت لگو اعتراض کنید که چرا در بازی جدیدش به خفاش نقش یک هیولا داده است و اینجا (+) یاد بگیرید اگر خفاش درون خانهتان آمد چه کارش کنید یا بروید اینجا (+) و یک کارت پستال خفاشی بفرستید و یا از اینجا (+) دسکتاپتان را خفاشی کنید و یا در اینجا (+) منابعی برای یادگیری یا یاد دادن درباره خفاشها دانلود کنید. اینجا (+) هم چند نوع بازی و فعالیت میتوانید پیدا کنید.
موخره
جان کلام اینکه بخش زیادی از تعادل ساز و کار طبیعت این کره بر دوش جک و جانورهایی است که شاید از شکل و قیافهشان خوشمان نیاید یا به هر دلیلی دوستشان نداشته باشیم؛ اما باید به احترامشان کلاهمان را از سرمان برداریم. این را درباره کرکسها هم گفته بودم.
آرزوی من … چه خوب بود اگر خفاشهای شهر ما زیاد بودند و مرتب میشد ببینیشان.
دستهبندی شده در: م.م یک معلم محیط زیست, مغزمشغولیهای سبز (محیطزیستی)