زندگی با هر پدیده ناخوشایندی، امکان دارد که عادی شود، اما با هوای بد نمی شود زندگی کرد؛ با هوا آلوده، با هوای پر از ذرات غبار، با هوای مملو از خاک. چیزی که هواشناسان می گویند ذرات کوچکتر از 10 میکرون. اما اکنون مردم 20 استان از 32 استان ایران، یکی دو روز از هفته را با گرد و خاک سپری می کنند. این آماری است که بهرام صناعی، رییس سازمان هواشناسی اعلام کرده است.
به گفته او ماهواره‌ای نشان می‌دهد که دید افقی در کشور طی پنج سال گذشته کاهش یافته است و 20 استان گرفتار این پدیده‌اند.
آنطور که صناعی به ایسنا گفته است شش کانون عمده گرد و غبار در مناطق غربی و کشورهای عراق، سوریه و عربستان وجود دارد که چهار کانون آنها در عراق است: "بیشترین گرد و خاک نیز از این کانون‌ها وارد کشور می‌شود. بررسی‌های انجام شده در 10 سال گذشته نشان می‌دهد در استانهای هرمزگان، خوزستان، آذربایجان‌های شرقی و غربی، یزد، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، کرمانشاه، ایلام، مرکزی و گیلان تعداد روزهایی که دید به زیر دو کیلومتر رسیده است، زیاد شده. همچنین در استانهای کرمانشاه، ایلام، لرستان، فارس، هرمزگان و یزد تعداد روزهایی که گرد و خاک در آنها ثبت شده است، 40 درصد افزایش یافته و از سوی دیگر در استان های آذربایجان غربی، کردستان، همدان، مرکزی، کهگیلویه و بویراحمد و فارس غلظت گرد و غبار 30 درصد افزایش داشته است."
چهار استان 140 روز گرد و خاک دارند !
رییس سازمان هواشناسی، آمار هولناک دیگری هم داده؛ اینکه چهار استان ایران در 10 سال گذشته، از 120 تا 140 روز گرفتار گرد و خاک بوده اند: "در منطقه زابل در استان سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر و هرمزگان طی 10 سال گذشته بین 120 تا 140 روز پدیده گرد و خاک را داشته‌ایم."
تهران فقط 10 روز گرد و خاک دارد !
گرد و خاک که به تهران می رسد، صدای همه بلند می شود، مسوولان به فکر چاره می افتند و دنبال راهکار بین المللی می گردند. شهر تا مرز تعطیلی می رود و البته پیشنهادهای محیرالعقولی هم مطرح می شود، مثل آبپاشی معابر.
اما رییس سازمان هواشناسی می گوید تهران فقط 10 روز با گرد و خاک مواجه است: "در تهران تعداد روزهایی که با مشکل گرد و خاک مواجهیم، به طور میانگین در 10 سال گذشته کمتر از 10 روز در سال بوده است. به همین دلیل وضعیت تهران در این زمینه در مقایسه با سایر استانهای کشور بحرانی نیست."
تقصیر ترکیه است !
اما به وجود آمدن این گرد و خاک تمام نشدنی تقصیر کیست؟ آنطور که رییس سازمان هواشناسی می گوید، مقصر ترکیه است؛ "یکی از علل عمده پدیده گرد و خاک در منطقه، مهار آبهای مرزی است. این امر که توسط ترکیه طی سالهای گذشته با احداث سدهای متعدد صورت گرفته، موجب شده اکثر نخلستان‌های عراق خشک شود."
به گفته صناعی هورها به عنوان فیلتر هوا عمل می کردند: "متاسفانه در زمان رژیم صدام این هورها خشک و آبهای آنها توسط کانال‌هایی به بخشهای دیگر منتقل شد که همین امر موجب نابودی هورها از جمله هورالعظیم شد. پدیده خشکسالی، هجوم کشورهای غربی و تاثیر آن بر کشاورزی عراق، تغییر مسیر رودخانه‌ها و خشک شدن هورها از جمله علل اصلی پدیده گرد و خاک در منطقه است."
چه باید کرد؟
با تمام ابنها به نظر می رسد چندان مهم نیست که مقصر چه کسی است. مهم این است که چگونه می شود از گرد و خاک فرار کرد. تثبیت خاک، مالچ پاشی، درختکاری، باروری ابرها، احیای تالاب ها، خراب کردن سدها، و یا حتی آبپاشی! راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدتی هستند که تاکنون ارائه شده. اما رییس سازمان هواشناسی گفته برای گرد و خاک عملا هیچ راه فیزیکی وجود ندارد: "هیچ راهکار فیزیکی برای مقابله با پدیده گرد و خاک وجود ندارد، فقط باید در مناطقی که منشا گرد و خاک در آنهاست اقدام اساسی صورت گیرد تا از این مناطق شاهد ورود گرد و خاک به کشور نباشیم. از سوی دیگر مالچ پاشی هم تنها سه سال ماندگاری دارد. به همین دلیل سرمایه گذاری عظیم برای این مساله نیاز است."
او درباره بارورسازی ابرها و تاثیر آن بر پدیده گرد و خاک هم گفت: "بارورسازی ابرها راهکار موثری برای مقابله با پدیده گرد و خاک نیست و آنقدرها بر روی پدیده گرد و خاک تاثیر ندارد از سوی دیگر حداکثر تاثیر این پدیده بین 10 تا 15 درصد است."
به گفته او سازمان هواشناسی جهانی اعلام کرده است بارور سازی ابرها در نقاطی که میزان بارش سالانه در آنها زیر 250 میلیمتر است جواب نمی‌دهد: "بر این اساس بارورسازی ابرها در استان هایی مانند سمنان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، قم، سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و ... امکان اجرا ندارد. بارورسازی ابرها تکنولوژی است که از روسیه گرفته شده است. اگر واقعا بارورسازی ابرها پاسخگو بود چرا روسیه در آتش سوزی وسیع سه سال قبل خود که چندین ماه جنگل‌های آن در آتش می‌سوخت از این تکنولوژی استفاده نکرد؟"
صناعی همچنین گفت:"ترکیه باید بخشی از خسارت‌های وارد شده در این زمینه را بپذیرد، قطعا عراق به تنهایی نمی‌تواند این مشکل را حل کند و اگر همه هماهنگی‌ها صورت گیرد، حل مشکل گرد و خاک حداقل 10سال زمان نیاز دارد. لذا باید هرچه سریعتر مسئولان ذیربط در این زمینه وارد عمل شده و همکاری‌های منطقه‌ای را برای مقابله با این پدیده گسترش دهند."
پیش از این اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست درباره چاره مقابله با گرد و خاک گفته: "برنامه بلندمدت جلوگیری از خشک‌شدن تالاب‌ها، چرای بی‌رویه دام در مراتع و حفظ جنگل‌هاست که نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و همه جانبه با همکاری مسئولان مربوطه و نیز کشورهای درگیر دارد که البته کارهای انجام شده توسط این کشورها به خاطر گستردگی مناطق موفق نبوده است."
به گفته او برنامه کوتاه مدتی همچون مالچ پاشی برای این وسعت نمی‌تواند تدبیر خیلی مناسبی باشد، ضمن اینکه مالچ نیز چون از مواد نفتی است برای خاک و رشد گیاهان اصلا مناسب نیست و به خاک آسیب می‌رساند.
...
اميد كريمي