میقان؛گهواره ای در میان آتش

در یک دهه اخیر اکثر تالاب های شاخص کشورمان به دلیل تشدید مخاطرات زیستی وارد شدیدترین تنشهای محیطی شده اند؛آنچه که امروز بر سر این زیستگاه های ارزشمند آمده حاصل بی توجهی به معیارها و استانداردهای رایج در اصول توسعه پایدار و عمکرد خنثی در برخورد با طبیعت ستیزانی است که تنها به سودهای کوتاه مدت و منافع شخصی و گروهی نظر داشته اند.

این در حالی است که تالابها از دیدگاه جوامع بین المللی همواره در ردیف راهبردی ترین زیستگاه های کره زمین قرار گرفته و امروزه کمتر کشوری است که نداند اهمیت نگهداشت این گهواره های ارزشمند تنوع زیستی به چه میزان در پایداری اقتصادی سرزمین نقش داشته و در همین راستا برای حفاظت از تالابها از اجرای هیچ برنامه جامع و مانعی که به پایداری این اکوسیستم های آبی کمک کند،دریغ نمی کنند.

با نگاهی به شرایط حال حاضر تالاب ها و دریاچه های مهم کشور در خواهیم یافت که نتیجه تخریب این زیستگاه های آبی تا چه میزان می تواند برای پارامترهای اجتماعی،اقتصادی و سیاسی تنش زا باشد؛شوربختانه امروز می توان از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب این سرزمین دهها تالاب و زیستگاه آبی را نام برد که چگونه در میان عمیق ترین بحران های زیستی گرفتار شده اند.

این در حالی است که در یک سال اخیر و در میان موج ارومیه گرایی که از سوی گروه های دولتی و محیط زیستی دنبال می شود،بسیاری از تالابهای مهم کشور که شرایط زیستی و اقلیمی آنان نیز به شدت نگران کننده است،به دست فراموشی سپرده شده و آنچنان که شایسته است به کنترل مخاطرات آنان اهمیت داده نمی شود.

در این بین تالاب میقان یکی از همان دهها زیستگاهی است که در یک دهه اخیر در میان تنش های توسعه ناپایدار گرفتار شده است؛این اکوسیستم ارزشمند که نزدیک به 16 درصد پرندگان کشور را میزبانی می کند در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اراک در استان مرکزی قر ار داشته و از لحاظ شاخص های اکولوژیکی یکی از زیستگاه های منحصر به فرد جهان است.

این در حالی است که این گهواره ارزشمند تنوع زیستی سالانه میزبان تعداد زیادی از پرندگان مهاجر به ویژه درنای خاکستری بوده و پلانگتون آرتميا نیز تنها زیستمند آبزی منطقه است که با شرایط اقلیمی این زیستگاه سازگار شده و از لحاظ پوشش گیاهی نیز گونه قره داغ نقش بسیار مهمي در تثبيت خاك و كاهش گرد و غبار منطقه و تلطيف هواي شهر صنعتی اراك بر عهده دارد.

شوربختانه در طی سالهای اخیر مجموعه ای از تنش های مغایر با اصل بهره برداری پایدار به جان تالاب میقان افتاده و بدین ترتیب شرایط برای از بین رفتن پایداری منطقه،به خطر افتادن تنوع زیستی و تولید ریزگردها فراهم شده است؛در این بین می توان به موراد بسیاری اشاره کرد که عملکرد خنثی مسئولین این تالاب گرانبها را در میان آتشی از جنس بهره کشی رها کرده و برای نجات این گنجینه عظیم زیستی اصولی و کارشناسی شده اقدام نشده است.

این در حالی است که احداث و تعریض جاده در داخل تالاب یکی از همان موارد مخرب بوده و اسباب قطع ارتباط اکولوژیکی قسمت شمال با جنوب تالاب را فراهم کرده و احداث سد در بالادست حوزه آبریز این منطقه نیز سبب کاهش آب ورودی به تالاب شده است.این در حالی است که امروز در کنار قطع حقابه طبیعی این زیستگاه شاهد ورود پساب شهرک های صنعتی اطراف تالاب و فاضلاب تصفیه خانه شهر اراک هستیم که شرایط گیاهی منطقه را دگرگون ساخته است.

از سوی دیگر تغییر کاربری اراضی و چرای بیش از حد دام در کنار شکار غیر مجاز پرندگان و زنده گیری پرندگان توسط جوامع محلی در داخل منطقه و استقرار پروژه هایی همچون فرودگاه اراک و احداث صنایع مخرب بدون لحاظ کردن ارزیابی های محیط زیستی در اطراف میقان شرایط را برای ایجاد تنش های محیطی فراهم کرده و اینگونه آرامش حیاتی تالاب بهم ریخته است.

در بین تمامی مخاطراتی که شرایط زیستی تالاب میقان را در بر گرفته موضوع بهره کشی از منابع معدنی چالشی است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت؛در حقیقت تالاب میقان در دل خود منابع ارزشمندی از سولفات سدیم را نگاه داشته که امروز به بدترین شکل ممکن شاهد بهره برداری نا پایدار از این منبع هستیم؛هر چند بیش از 60 درصد نیاز کشور به سولفات سدیم از طریق بهره برداری از میقان انجام می شود و تولید شوینده ها،صنایع کاغذ،شیشه و چرم به این منبع بستگی دارد اما این دلیل خوبی برای از بین بردن شرایط زیستگاهی یکی از ارزشمندترین مناطق زیستی کشور نبوده و نیست.

در حقیقت باید به این نکته بسیار مهم و البته تلخ اعتراف کنیم که هنوز نمی دانیم و یا نمی خواهیم بدانیم که بر طرف ساختن نیاز صنعتی کشور در کوتاه مدت مهمتر است یا نگهداشت ذخیره های استراتژیک زیستی در بلند مدت که می تواند در شرایط حساس نه تنها نسل فعلی را بلکه حتی نسلهای آتی را نیز یاری نماید!

اگر امروز بهره برداری پایدار برایمان بی معنی است و با چشمان بسته به بهرکشی ناعادلانه روی آورده ایم،باید بدانیم که روزی که بسیار هم دور نیست از این عملکرد خود پشیمان خواهیم شد.