این یادداشت در روزنامه‌ی ایران 27/12/1392 چاپ شد.
چند دهه ای بیشتر نیست که برای بخش هایی قابل توجه از جامعه ی ما، سفر به یکی از “آداب” نوروزی بدل شده است. در هیچ یک از دوره های کهن و در هیچ یک از منابع اصیل، از سفر به عنوان رسمی از رسم های نوروزی یاد نشده است. فکر می کنم که در دوران معاصر ما، از یک سو به دلیل محدود شدن زمان فراغت به روزهای تعطیل رسمی، و از سوی دیگر به دلیل آسفالت شدن جاده ها و فراوانی خودروها و ساده شدن سفر، تمایل به گشت و گذارهای طولانی در نوروز بیشتر شده است. قطعا آشنایی با فرهنگ اروپایی ها و آمریکایی ها که در تعطیلی های تابستان یا ژانویه به سفر می روند، و همچنین القای «ضرورت» سفر از سوی سازندگان و فروشندگان خودرو به جامعه هم در این امر موثر بوده است.
در ایران، سفر به شکلی بیمارگونه افزایش یافته و امروزه، مطابق گفته ی مقام های دولتی و به استناد مشاهده های عینی، به نظر می رسد که در نوروز تقریبا هر ایرانی یک سفر انجام می دهد! یا سالانه حدود 25 میلیون نفر به مشهد می روند، و یا در تابستان ها 30- 20 میلیون نفر به گیلان و مازندران سفر می کنند. چندی پیش، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی کشور گفته بود که ایرانی ها هفت برابر اروپایی ها به سفر می روند! شاید شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور که موجب مهاجرت های گسترده از ده به شهر و از شهرهای کوچک به ابر شهرها شده نیز در این ماجرا موثر بوده، چرا که بسیاری از سفرهای نوروزی برای رفتن به زادگاه یا دیدار خویشان است. با این حال، آموزش چگونه سفر رفتن به ویژه آداب رفتار با طبیعت و میراث فرهنگی، بسیار کم در کتاب های درسی و یا از طریق بروشورهای گردشگری و رادیو و تلویزیون انجام شده است. شوربختانه، از چهارشنبه سوری که به پیشواز نوروز می رویم، تا سفرهای نوروزی، و دست آخر در سیزده بدر که نقطه ی اوج (یا حضیض؟!) این آیین های دگرگون شده است، در همه حال واندالیسم را می بینیم که بر رفتار گروه های گسترده ای از جامعه چیره شده است.
چند پیشنهاد
- سفر نروید! بهتر نیست که به جای خسته کردن خود در جاده های شلوغ و راه های دور، با خانواده ی خود استراحت کنید؛ سری به قوم و خویشان بزنید؛ شب هایی را با یاران بگذرانید؛ کتاب های نخوانده را بخوانید؛ قلم بزنید؛ فیلم های خوب ببینید (که حتی گاه در تلویزیون خودمان هم نمایش داده می شوند)؛ موسیقی گوش کنید؛ و در گردشگاه های نزدیک قدم بزنید؟! اصلا شهر و منطقه ی خودتان را خوب دیده اید که به شهرهای دور می روید؟!
- اگر به سفر می روید، با قطار، اتوبوس، یا هر چهار پنج نفر با یک خودرو، بروید.
- آهسته و با احتیاط رانندگی کنید تا سوخت کم تری مصرف کنید، تصادف نکنید، و با جانورانی که از جاده عبور می کنند، برخورد نکنید.
- در استراحتگاه های بین راه و هر جای دیگر که فرصت شد، با دیگران از ضرورت حفظ محیط زیست و میراث فرهنگی سخن بگویید. خودتان، با جمع آوری تفکیک شده ی زباله ها و کمک به پاک سازی محیط، الگوی دیگران باشید. با عادت افروختن آتش در طبیعت، مبارزه کنید. صدای رادیو پخش خود را کم کنید. در جاهایی چادر بزنید که قبلا چادر زده اند، و در همه حال از آسیب رساندن به پوشش گیاهی خودداری کنید.
- به ماموران و داوطلبان هلال احمر، شهرداری ها، سازمان میراث فرهنگی، و سازمان حفاظت محیط زیست که در نقاط مختلف در کار خدمات رسانی به مسافران هستند، کمک کنید و به آنان پیشنهاد دهید که از رییسان خود بخواهند کار آموزش همگانی برای حفظ میراث های طبیعی و فرهنگی را جدی تر بگیرند.
- از ظرف های یک بار مصرف استفاده نکنید و به مدیران غذاخوری ها پیشنهاد دهید که آنان نیز از ظرف و رومیزی دورانداختنی استفاده نکنند.
- در مهمانسراها، از روشن گذاشتن بی مورد چراغ ها، ریخت و پاش آب، سفارش به عوض کردن هر روزه ی ملافه ها و حوله ها، و گرم کردن بیش از حد اتاق ها خودداری کنید.
- هر جا که مقرراتی برای محدود ساختن شمار بازدید کنندگان وجود دارد، آن را رعایت کنید و مثلا از ماموران نخواهید که شما را به بخشی از یک بنای تاریخی که ورود ممنوع است، یا داخل منطقه ای که حفاظت شده است، راه بدهند.
- از فروشگاه های محلی خرید کنید. صنایع دستی و محصولات کشاورزی محلی بخرید. در روستاها و دیگر نقاط دور افتاده، به دیدن بناهای تاریخی و چشم اندازهای کم تر معروف و درختان کهن بروید و به مردم بومی بگویید که چقدر این آثار با ارزش اند و شما برای دیدن آن ها آمده اید. با اهالی محل، از اهمیت حفظ زبان، پوشاک، موسیقی و دیگر جلوه های فرهنگ بومی سخن بگویید. مشکلات این مردم را بشناسید تا بعدا در جهت رفع آن کاری بکنید.
- اگر عضو یک سمن (NGO) هستید، پیش از سفر برنامه ریزی کنید که دوستان عضو سمن خود را در شهرها و روستاهای مسیر ببینید و با آنان به تبادل تجربه و اطلاعات بپردازید و شبکه ی خود را تقویت کنید.
- با خود، کتاب ها و بولتن های محیط زیستی داشته باشید و در فرصت هایی که می یابید، بخوانید.
- یادداشت بردارید و برای بهتر شدن وضع محیط زیست و محدوده های تاریخی، به رسانه ها مقاله و گزارش بدهید.