حر منصوری*
هر ساله با نزدیک شدن نوروز در اینباره که برخی حیوانات به‌عنوان حیوانات تزئینی و برای گذاشتن در سفره عید از زیستگاه خود خارج می‌شوند، هشدار داده می‌شود. به‌جز ماهی قرمز که به هر حال وجود آن در سفره عید اکنون از رسوم ایرانیان است، شاهد هستیم لاک‌پشت، سمندر و برخی دیگر از گونه‌های جانوری به‌صورت قاچاق به شهر‌ها آورده و فروخته می‌شوند. کار حتی به اقدامات قضایی و انتظامی کشیده است. با این وجود، از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز می‌توان در اینباره حرف زد که در این صورت بیشتر روی سخن ما با خریداران این حیوانات است. از بعد انسانی خرید و فروش چنین گونه‌هایی را می‌توان مورد بررسی قرار داد. این اتفاق همزمان با سال نو و نو شدن طبیعت اتفاق می‌افتد. برخی درست همزمان با نو شدن سال و به این بهانه حیوانات را به اسارت می‌گیرند. اما به‌جز وجه انسانی ماجرا، به لحاظ زیست‌محیطی نیز خارج کردن گونه‌های حیوانی از زیستگاه‌های خود زیانبار است. برخی از خریداران این گونه‌ها عنوان می‌کنند که آنها را می‌خریم و عید که تمام شد باز به طبیعت برمی‌گردانیم. آنها فکر می‌کنند با این کار، عمل انسانی انجام داده‌اند و به محیط‌زیست نیز ضربه نزده‌اند اما، واقعیت این است که رهاکردن دوباره گونه‌ها در طبیعت در بسیاری موارد خود به مشکلی ویژه دامن زده است. چون اغلب مردم نمی‌دانند زیستگاه واقعی این موجودات کجاست و هر جا دست داد آنها را رها می‌کنند. این رهاسازی باعث می‌شود این گونه‌ها گاه به‌صورت انگل طبیعت دربیاید و به محیط‌زیست ضربه بزنند. در اینباره مثال روشنی وجود دارد. زیستگاه لاک‌پشت پشت‌نرم فراتی میانکاله نیست اما، در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که این گونه در میانکاله دیده شده است و جمعیت آن نیز به‌صورت تصاعدی درحال رشد است. کسانی شاید این لاک‌پشت را خریده‌اند و بعد از عید به خیال اینکه آن را در طبیعت رها و از مرگش جلوگیری می‌کنند، آن را به میانکاله آورده‌اند. چون وضعیت تغذیه‌ای این گونه در میانکاله مناسب بوده است به‌صورت تصاعدی رشد کرده است و اکنون جانوران دیگر را تهدید می‌کند. پس درصورتی که فرض بگیریم، حیوانات تزئینی خریداری می‌شوند و شهروندان به هر حال مدتی از آنها نگهداری می‌کنند و بعد آنها را به طبیعت بازمی‌گردانند، باز هم به طبیعت ضربه می‌خورد. چنین کاری باعث برهم خوردن تعادل زیست‌محیطی می‌شود. باید عنوان شود اگر افراد خود را آدم‌هایی متمدن و دغدغه‌مند محیط‌زیست می‌دانند باید از خرید حیوانات تزئینی خودداری کنند. گاهی افراد گمان می‌کنند که با این کار دارند نوروز را جشن می‌گیرند و رسم گذشتگان را زنده نگه می‌دارند. واقعیت این است که ما برای نوروز رسوم متنوع و زیبایی داریم که همه انسانی هستند و به جای کاری که به‌صورت رویه درآمده است، می‌توانیم روی آن رسوم تاکید کنیم. گاهی کار‌هایی انجام می‌شود که برخلاف نیت ماست. پاس داشتن نوروز به معنی زمانی که سال نو می‌شود و طبیعت رنگ عوض کرده و به تعبیری زنده می‌شود، باید پاسداشت زندگی باشد. ناگفته پیداست که پاسداشت زندگی با نگهداری با طبیعت همراه است. نمی‌شود به طبیعت ضربه زد و درعین حال گفت داریم از آن نگهداری و مراقبت می‌کنیم. در واقع، اینکه حیواناتی به اسارت گرفته می‌شوند دقیقا برخلاف آن چیزی است که باید به‌مناسبت سال نو انجام شود. به نظر می‌رسد باید برای یک‌بار که شده، نسبت به چنین چیز‌هایی عمیقا فکر کنیم. ببینیم آیا واقعا امکان ندارد که عید را بدون ماهی قرمز، سمندر و لاک‌پشت و… آغاز کنیم؟ اگر این موجودات که از زیستگاه خود خارج شده‌اند و به این شکل به طبیعت ضربه وارد شده است، سر سفره عید نباشند چه اتفاقی می‌افتد؟ گاهی کار‌هایی که انجام می‌شود بیش از آنکه از سر فکر یا برای مثال به‌منظور پاسداشت چیزی باشد از سر عادت و به این دلیل است که دیگران این کارها را انجام می‌دهند. یک ماه به عید در شهر‌های مختلف مغازه‌داران که تنها محدود به حیوان‌فروش‌ها و گل‌فروش‌ها هم نمی‌شوند، اقدام به فروش ماهی قرمز می‌کنند. بسیاری از افراد زودتر این ماهی‌ها را می‌خرند و تا عید نشده آنها می‌میرند و باز دوباره اقدام به خرید آنها می‌کنند. افرادی تنها سود خود را مدنظر دارند و در سال‌های اخیر به اینکه فقط ماهی قرمز بفروشند نیز راضی نیستند و از سمندر گرفته تا لاک‌پشت را به عنوان حیوانات تزئینی ارائه می‌دهند. خریداران نیز بدون اینکه هیچ اطلاع، دغدغه و مهارتی برای نگهداری آنها داشته باشند آنها را می‌خرند و در ایام عید نیز معمولا نگهداری درستی از آنها نمی‌شود و اکثر آنها می‌میرند. اکنون اقدامات قضایی و انتظامی در اینباره انجام می‌شود اما، نیازمند فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز هستیم. اقدامات قضایی و انتظامی مربوط به فروشندگان است اما، واقعیت این است که اگر خریداری نباشد، عرضه‌ای نیز وجود نخواهد داشت و می‌توان امیدوار بود که این مشکل حل شود.